Səhabəni Tənqid və Quran Müdafiəsi. Yaxud “Neo Mizraq” Əməliyyatı
Müxaliflərimizin bizə qarşı irəli sürdüyü belə bir ittiham vardır: Sizlər Səhabəni tənqid etməklə, Quranın ravilərini cərh etmiş olursunuz. Bu isə dolayısıyla Qurana hücum, onu kölgə altında buraxmaqdır.
Öz fikirlərinə dəstək üçün Əbu Zura Ər Razidən önüylə sonu bir birini yalanlayan bir söz də nəql edirlər:
إذا رأيت الرجل ينتقص أحدا من أصحاب رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فاعلم أنه زنديق ; وذلك أن الرسول - صلى الله عليه وسلم – حق ، والقرآن حق ، وما جاء به حق ، وإنما أدى إلينا ذلك كله الصحابة ، وهؤلاء يريدون أن يجرحوا شهودنا ; ليبطلوا الكتاب والسنة . والجرح بهم أولى ، وهم زنادقة
“Bir kimsənin, Rəsulullahın əshabından birinə nöqsan izafə etdiyini görsən, bil ki, o zındıqdır.
Zındıqlığının səbəbi budur: Allahın elçisi haqdır, Quran haqqdır, orada gələnlər haqqdır. Bütün bunları isə, bizə Səhabələr nəql ediblər.
(Səhabələri tənqid edənlər) bizim şahidlərimizi cərh etmək istəyirlər ki, beləcə Quranı və Sünnəni ibtal etsinlər. Elə isə, özlərinin cərh olunması daha uyğundur və onlar zındıqdırlar.”
Cavabımız: Bizdən öncə bu iddiaya Yəmənli üsulçu Abdur Rahman bin Şihəbiddin (1262-1341 h/1846-1922 m) münasibət bildirərək belə demişdir:
يقولون : إن الصحابةَ حَملةُ الدين , وإن الطعنَ فيهم طعنٌ في الدين . وهذا إجمالٌ في محلّ تفصيلٍ
فإنه إن كان الطعنُ في كل الصحابةِ فصحيحٌ ما قالوا . وإن كان الطعن فيمن لم يؤتمَن على الدين لارتكابه الكبائرَ وإصرارِه عليها فلا
وكذا يقال في التابعين . فإن الطعن فيهم جميعاً فهو طعنٌ في الدين كذلك . وإن كان الطعنُ في كذَّابِيهم وفسَقتِهم فلا يُؤثّر على الدين شيئاً
وإن كان الصحابة أصلاً في حمْلِ الدين بالنسبةِ إلى التابعين فالتابعون أصلٌ في حملِه كذلك إلى تابعي التابعين
وهكذا كلُّ طبقةٍ أصلٌ في حمْلِه لمَن بعدَها . وإذا أمْعنَ المُنصِفُ النظرَ اتَّضح له ما التبَس على كثيرين
“(Müxaliflər) deyirlər: “Səhabə nəsli Dinin daşıyıcılarıdır. Onlara tən etmək, Dinə tən etməkdir.”
Bu, təfsilatın gərəkli olduğu yerdə, ümumi sözlərlə kifayətlənməkdir. Çünki, əgər bu tən Səhabələrin hamısı haqda olarsa, o zaman dedikləri doğrudur. Yox əgər edilən tən, böyük günahlar etməsi və bunda israrlı davranması səbəbilə dini etibarını itirmiş kimsə haqqında olarsa, o zaman dedikləri yanlışdır.
Tabiun nəsli haqqında deyiləcək söz də eynidir. Çünki, onların hamısına tən etmək eyni şəkildə Dinə təndir. Yox əgər bu tən onların yalançılarına və fasiqlərinə yönəlik olarsa, bunun Dinə heç bir (mənfi) təsiri yoxdur.
Əgər Səhabə nəsli Dini daşımaqda Tabiuna nisbətdə bir əsl/dayanaqdırsa, Tabiun nəsli də daşıyıcılıqda eyni şəkildə Tabiut Tabiin nəsli üçün bir əsl/dayanaqdır.
Bütün təbəqələr/nəsillər eyni qaydada daşıyıcılıqda özündən sonrakılar üçün bir əsldir. İnsaflı kimsə, (məsələ üzərində) diqqətli bir şəkildə düşünərsə, bir çoxlarına qapalı qalan şeylər, onun üçün aydın olar.”
Qaynaq: Abdur Rahman bin Şihəbiddin: Vucubul Himyə an Mədarrir Ruqyə: 34-35
Sinqapur: Mətbəatul İməm: 1910/1328
Bu müxtəsər cavaba bəzi əlavələr edərək, mövqeyimizi daha da möhkəmləndirmək üçün deyirik:
Bizlər ümumilikdə Səhabəni təzim etdiyimizi, Mühacir və Ənsarın bu dinin daşıyıcıları olduğu fikrini dəfələrlə vurğulamışıq. Lakin, qarşı tərəf israrla bizə görüş yamamağa və bu yolla bizi ucuz bir şəkildə xərcləməyə çalışır.
Demədiyimiz bir sözün bizə nisbət edilməsi və onun üzərinə hökmlər qurulması əlbətdə keçərsizdir.
Bizlərə sadəcə bir neçə Səhabəni qınama görüşü nisbət edilə bilər. O zaman müzakirəmizi bu sual üzərindən davam etdirməliyik: “Səhabədən bir neçəsini etibardan düşürmək Qurana zərər verərmi?”
Bəli bizlər bəzi səhabələri tənqid edir və bunun Qurana və Sünnətə heç bir zərər verməyəcəyini deyirik! Əsaslarımız isə aşağıdakılardır:
1. Rəsulullahın sağlığında vəhy katiblərindən mürtədd olanlar vardı. Bütün bunlar səhih rəvayətlərlə sabitdir və müxaliflər qatında da məqbuldur. Quran üçün ən böyük təhlükə, vəhy katibinin mürtədd olub, “Muhəmməd bu sözləri özündən uydurur” deməsidir. Əgər vəhy katibinin mürtəddliyi Qurana zərər vermirsə, sıradan bir səhabənin fasiqliyinin zərərsiz olması daha öncəliklidir.
2. İlk Həbəşistan mühacirlərindən belə, mürtədd olanlar vardır. Efiopiyada Xristian olan Ubeydullah bin Cahş bunun örnəyidir. Mühacirin irtidadı, Qurana zərər vermirsə, Tuləqadan birinin fasiqliyi daha zərərsizdir.
3. Peyğəmbərin vəfatından sonra, bir qrup səhabənin bəzi şeyləri dəyişdirəcəyi haqqında varid olan məşhur və səhih “Hovuz” hədisi vardır. Belə bir qrupun varlığı Quranı zədələmədisə, bir neçə səhabənin fisqə bulaşmasının zədələmə ehtimalı daha azdır.
4. Bu gün topdan Səhabə adlandırdığımız nəslin içində, Peyğəmbərin belə tanımadığı, Ənsardan olan münafiqlər vardı. Uca Allah bu haqda buyurur:
وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ
“Ətraf bölgələrdəki bədəvilərdən və Mədinə əhlindən nifaqa vərdiş etmiş münafiqlər var. Sən onları tanımırsan, biz tanıyırıq...” (Ət Tövbə: 9/101)
Quranın raviləri olan Səhabələrin içində tanınmayan münafiqlərin varlığı Qurana zərər verməyibsə, tanınan fasiqlərin varlığı heç zərər verməz.
Digər tərəfdən, Peyğəmbərin tanıdığı, bizim tanımadığımız bir qrup münafiq də vardır ki, işin həqiqətini bilmədiyimiz üçün, bizlər onları ümumi Səhabə kateqoriyasına daxil edirik. Bunu da nəzərə alsaq, məsələ daha da qəlizləşir…
5. Uca Allah Qurani Kərimdə bir çox yerdə Səhabədən müəyyən kimsələri tənqid etmiş, hətta açıq şəkildə fasiq adlandırmışdır:
إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا
“Fasiq sizə bir xəbər gətirərsə araşdırın!” (Əl Hucurat: 49/6)
Qurani Kərimdə Səhabələrdən müəyyən fərdlərə yönəldilmiş başqa tənqidlər də mövcuddur. Həmçinin hədislərdə Səhabələrin bir çox günaha bulaşdığı, zina etdiyi, cihaddan geri qaldığı, hətta qənimətdən oğurladığı üçün Peyğəmbər tərəfindən Cəhənnəmlə müjdələndiyi mövcuddur. Məqsədimiz Səhabə nəslinin gözdən salınması olmadığı üçün, misallarla kifayətlənirik. Lakin, Səhabədən bəzi kimsələrin günahkar olması, fisqə bulaşması Qurana zərər vermədi. Əgər bu Quran üçün zərərli olsaydı, uca Allah bütün bu tənqidləri Quranda zikr etməzdi.
6. Səhabələrin bir birini təfsiqi, nifaqda ittiham etməsi örnəkləri sayılmayacaq qədər çoxdur. Ömərin “izin ver bu münafiqin boynunu vurum” sözü məşhurdur… Muaviyənin Əliyə qarşı çıxmasının zahiri səbəbi, Əlinin Allahın hökmünü yerinə yetirməyərək, Osmanın qatillərini himayə etdiyi iddiasıdır. O zaman vəhy katibi olan Əliyə belə bir şey nisbət edərək, Quranın təhrifinə ilk addımı Muaviyə atmışdır... Bizə nisbət etdiyiniz zındıq adına o daha layiqdir.
7. Xavariclər o zaman yaşayan bütün Səhabələri kafir sayırdılar. Nə Əli, nə də digərləri Xavariclərə xitabən,“məni tənqid Qurana kölgə salar və sizi zındıq edər” demədi. Xavariclər səhabəni təkfir etdikləri halda, Qurana ən çox öncəlik verən kimsələr idi. Əli, Abdullah İbn Abbas kimi səhabələrin haqsız təkfiri Qurana zərər vermədi. O zaman haqlı olaraq bir neçə səhabənin fasiq sayılması Qurana necə kölgə salır?
8. Eyni sözləri Quranı bizə rəvayət edən hər təbəqə üçün demək mümkündür. Çünki, hər təbəqə Quranın rəvayətində zəncirin bir halqası kimidir.
Bu zəncirin ilk halqası olan Səhabələrdən müəyyən şəxlərin tənqidi Quranı şübhə altına alırsa, digər halqalar olan sonrakı nəsillərin tənqidi də eyni nəticəni verməlidir. Bu baxımdan müəyyən bir səhabənin cərh edilməsilə, digər təbəqələrdən birinin cərh edilməsi arasında təsir edici bir fərq yoxdur.
Əbu Zuranın sözlərinə birbaşa münasibətə gəlincə:
1. Əgər bu sözləri zikr edirsinizsə, zahiriylə əməl edərək bizi təkfir etməniz lazımdır. Lakin təcrübədə bunu etməyə insafınız əl vermir… Çünki bir çoxunuz “o zaman yaşasaydıq Əlinin safında yer alardıq” deyən insanlarsınız… Sağlığında safında, şəhdətindən sonra qarşısında…
2. Əgər Səhabədən kimisə tənqid etmək zındıqlıqdırsa, bu sözün ilk muxatabı Allah, Rəsulu və Səhabələrdir. Çünki, uca Allah öz Kitabında bəzi səhabələri tənqid etdiyi kimi, Rəsulu da bu şəkildə davranmışdır. Həmçinin Muaviyənin Əliyə yönləndirdiyi ittiham səbəbilə zındıq olması daha öncəliklidir. Səhabələr arasındakı digər ittihamlar da buna örnəkdir. Əgər Səhabəyə nöqsan izafəsi zındıqlıqdırsa, bu söz sahibi də eyni qaydaya tabedir. Çünki bu sözlərilə bizim tən etdiyimizdən daha çox və daha böyük səhabələrə tən etmişdir.
3. Bu sözlərdə bir hiylə mövcuddur. Səhabə nəslinin ittiham edilməsinin Qurana kölgə salacağı müqəddiməsindən sonra, səhabənin tamamını deyil, onlardan bir nəfəri tənqid edən zındıqlığa nisbət edilir. Halbuki, müqəddimənin gərəyi, bir səhabəni deyil, bütün Səhabələri ittiham edənlərin zındıqlığa nisbət edilməsidir. Bu baxımdan bu sitat özlüyündə ziddiyyətli və əsassızdır.
4. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bizimlə səhabələr arasında təbəqələr mövcuddur. Sadəcə səhabənin deyil, bunlardan birinin ittiham edilməsi də eyni nəticəni doğurmalıdır. Dolayısıyla eyni məntiqlə, “istənilən təbəqəni tənqid etmək Qurana kölgə salar” nəticəsi çıxar. Eyni şəkildə, “kim tabiundan və s. təbəqələrdən bir adamı tənqid edərsə, bilin ki o bir zındıqdır” deyilməlidir. Bu sözün batilliyi isə aşkardır. Çünki Əbu Zuranın özü digər təbəqələrin tənqidi və cərhiylə məşğuldur.
5. Onunla eyni düşünməyən müsəlmanları, tamamilə əsassız bir şəkildə zındıqlıqla ittiham edən birisi, bu ada daha layiqdir!
Yox əgər bütün bunlara rağmən öz boş xülyanızda davam edər, bir neçə səhabənin fasiqliyinin Qurana kölgə düşürəcəyi iddianızı sürdürərsinizsə, o zaman saydığımız səbəblərə görə Qurana ən böyük kölgə məhz sizin tərəfinizdən düşmüş olur və bunun məsuliyyəti və zındıq ismi sizə daha çox yaraşar. Muaviyənin fisqiylə Qurana kölgə salan birisi, vəhy katiblərinin irtidadıyla Qurandan tamamilə şübhə etməlidir. Nəticə etibarıyla, həmişəki kimi sizin üçün ən uyğun yol, “tüpürdüyünüzü yalamaqdan” keçir…
Bütün bu incələmələr və təhlillər üzərində düşünən kimsə, müxaliflərin sadəcə Quranın arxasına gizləndiklərini, Quranın qoyduğu prinsiplər gərəyi əməl etmədiklərini açıqca görər.
Eynilə babalarının Siffində Quran əhkamını tapdalayıb, səhifələrini mizraqlarına taxaraq Allahın hökmünə dəvət etməsi kimi... Bu iddia əsrimizdə Quranı mizraqlara taxaraq Muaviyəni qurtarma cəhdindən başqa bir şey deyil!
