Hənəfilərdən Hədis sahəsində böyük çalışmalarıyla tanınan “İlaus Sunən” müəllifi Zəfər Əhməd Ət Təhənəvi (1310-1394 h/1892-1974 m) Fiqhdə təqlidi rədd edib Hədislərə uyan Sələfilərin, əslində eyni təqlidi Hədis sahəsində etmələri haqda deyir:
وأما المنكِرون للتقليدِ فلا يُمكِن مِنهم العملُ بالحديث على أصلِهِم أصلاً ، لأنَّ العمَلَ لا يمكِن إلا بتقليدِ بعضِ العلماءِ في أن هذا الحديثَ صحيحٌ ، وهذا ضعيفٌ ، وهذا يجِب العملُ به ، وهذا لا يجِب به العمل ، بل يجوز أو يستحَبُّ أو يحرُم الأخذُ به ، وهذا كما ترى كلُّه تقليدٌ في الأحكام ، فإنَّ كونَ الحديث واجب الأخذ به وبالعكس ، أو يحرُم الأخذ به أو بالعكس : مِن الأحكام حتْماً
ولذا ذكَر الفقهاءُ بحثَ السُّنة قَبلولِها وردها والأخذِ بها وترْكِها وأحكامِ الرواة : في الفقه وأصولِه ، لكوْنِه مادَّةَ الأحكام ، وهؤلاءِ ينكِرون التقليدَ والقياسَ والاجتهادَ ( في الأحكام رأسا) ، فكيف يُقلّدون المحدّثينَ في هذه ؟ وكيف يجعَلون ظنَّهم واجتهادَهم في تصحيحِ الأحاديث وتضْعيفِها حجةً
وقد بينَّا غيرَ مرةٍ أن صحةَ الحديث وضعفَه ، وثقةَ الراوي وضعفَه : كلُّه يدُور على ذوْق المحدّثِ وظنِّه واجتهاده ، ولذلك نشَأ الاختلافُ بينهم في ذلك ، فهذا يضعِّفُ حديثاً ، وآخر يُصَحِّحُه ، وهذا يضعّف رجلاً ، وآخرُ يوثِّقُه ، هل هذا إلا لاختلافِ الظنون ؟ فافهَمْ ولا تعجَلْ في الإنكار على إمامٍ مأمونٍ
“Təqlidi inkar edənlərin öz qoyduqları üsullara/qaydalara əsasən hədislərlə əməl etməsi mümkün olmamalıdır. Çünki, bu hədislərlə əməl sadəcə bəzi alimlərin “bu hədis səhihdir, bu isə zəifdir”, “bu hədislə əməl etmək vacibdir, bununla isə əməl vacib deyil”, “bu hədislə əməl caizdir və ya müstəhəbdir, yaxud bu hədisə əsalanmaq haramdır” qəbilindən sözlərini təqlidlə gerçəkləşə bilər!
Gördüyün kimi, bu proses əhkamlarda təqliddir. Çünki, hədislə əməlin vacibliyi və ya bunun əksi, yaxud hədisə əsaslanmağın haramlığı və ya əksi, şübhəsiz ki, əhkamdır/hökmlərdir.
Bu səbəblə Fəqihlər sünnət, onun qəbul və rədd edilməsi, alınması və tərk edilməsi, ravilərin hökmləri bəhsini/mövzusunu Fiqh və Fiqh Üsulunda zikr etmişlər. Bütün bunların əhkam maddəsi/sahəsi olması səbəbilə.
Bu adamlar təqlidi, qiyası və ictihadı – başda əhkamlarda təqlid olmaq üzrə - rədd edirlər. Elə isə, bu hökmlərdə mühəddisləri niyə təqlid edirlər? Mühəddislərin hədislərin səhihlik və zəifliyi haqqındakı zənnlərini və ictihadlarını niyə hüccət sayırlar?
Bizlər dəfələrlə açıqladıq ki, hədisin səhihliyi və zəifliyi, ravinin siqa və ya zəif olması, mühəddisin zövqündən/təcrübəsindən, zənnindən və ictihadından asılıdır.
Bu səbəblə onlar arasında ixtilaf meydana çıxmışdır. Biri hansısa hədisi zəif sayarkən, digəri səhih sayır. Biri hansısa ravini zəif sayarkən, digəri onu təvsiq edər.
Məgər bunun səbəbi zənnlərin/yanaşmaların fərqliliyi deyilmi? Bunu anla və güvənilir imamların fikrini rədd etməyə tələsmə!”
Qaynaq: Zəfər Əhməd Ət Təhənəvi: Qavaidu Ulumil Hədis: 456-457
Beyrut: Darul Qələm: 1392/1972
Qeyd: İkili standart və ziddiyyətə düşmə xüsusiyyəti bəzən təqlid tərafdarlarında, bəzən təqlidi inkar edənlərdə müşahidə edilir.
Məsələn mütləq təqlidə dəvət edən birisinə Əbu Hənifənin cərh edilməsini qəbul edib etmədiyi soruşulduqda, bunu qətiyyətlə rədd edər və bunu edərkən nə qədər inkar etsə də, həqiqətdə öz şəxsi ictihadına dayanar.
Furuda təqlidi rədd edənlərin demək olar ki, hamısı Əqidədə təqlidə dəvət edərlər... Halbuki, Əqidə bir çox yöndən təqliddən uzaq olmağa daha layiqdir.
Ziddiyyətlərindən digəri isə, Təhənəvinin zikr etdiyi nöqtədir. Onlar məsələn Əbu Hənifənin təqlid edilməsini rədd edər, dində təqlid olmadığını deyərlər. Daha sonra hədisə tabe olmağa çağırarlar. Kimin doğruladığı hədisə? Buxarinin...
Bəs bu hədisin həqiqətən Peyğəmbərə aid olduğu qərarına ictihadlamı vardınız, yoxsa Buxarini təqlid edərək? Buxarini təqlid edərək. O səhih dedi, biz də kor koranə təqlid etdik.
Elə isə, sizin Buxarini təqlid etmənizlə, bir Hənəfinin Əbu Hənifəni təqlid etməsi arasındakı fərq nədir? Fəqih olan Əbu Hənifə, yoxsa Buxari təqlidə daha layiqdir?
Bu etdiyinizin bir adı var: Yağışdan çıxıb, yağmura düşmək! Başqa sözlə: Həkimi buxarıb, Əczaçını təqlid etmək.
