Bu mövzudakı ismarıc sayı: 20

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Ana qayəmiz olan, uca Allahın rızasına qovuşmağın yolu Onun əmr və qadağalarına itaət etməkdir.

Bunun üçün isə öncəliklə əmr və qadağaları bilmək lazımdır. Rəbbimizin qadağalarını bir yerə toplayan bir çox kitablar vardır. Adətən "Kəbəir/Böyük Günahlar" olaraq adlandırılır. Bunlardan ikisi Türk dilinə çevrilmişdir və Azərbaycanlı oxucular da onlardan istifadə edə bilir.

Lakin, Uca Allahın bizdən edilməsini qəti olaraq tələb etdiyi əmrləri, xüsusilə kifayi fərzləri cəm edən bir kitabla qarşılaşmadım. Halbuki, belə bir kitaba çox ehtiyacımız vardır. Xüsusilədə zamanımızda ümmət bu fərzləri tərk edıb, "fərzləri namaz və orucdan ibarət" bir din qurmuşkən...

 

Ümmət fərzləri tərk etmişkən, "Tərk Edilmiş Sünnətlər" adlı kitabların yazıldığı günümüzdə bu boşluğu azda olsa doldurmaq üçün bir mövzu açaraq kifayi fərzlərdən tərk edilənləri bir araya toplamağa qərar verdim.

Bu mövzuyla Allaha həqiqi mənada iman gətirmiş, Onun əmrlərini yerinə yetirməyə, Ona yaxınlaşmağa can atan müsəlmanların bu fərzləri yerinə yetirməsinə yardım etmək istədim. Çünki, hədisdə də bəyan edildiyi üzrə qulu Rəbbinə ən çox yaxınlaşdıran şey fərzlərdir.

Digər tərəfdən bu mövzunun, həyatını sosyal şəbəkələrdə "əhkam kəsməklə" xərcləyən, dini qeyrətləri sözdən o tərəfə keçməyən, İslama qara ləkə olan gənclərimizin əleyhinə Qiyamətdə qarşılarına çıxacaq hüccət olmasını diləyirəm.

 

Məni bu fikrə irşad etməklə nemətləndirən Rəbbimdən bu yolda irşad və nemətinin davamını diləyirəm. Tövfiq Allahdandır.

[Muslih]

Fərz və növləri

 

Fərz, uca Allahın bizdən edilməsini qəti şəkildə istədiyi, yerinə yetirilməklə savab alınan və tərk edilməsi halında atəşlə əzab görülən bir hökmdür.

Müxtəlif dəyərlərə görə növləri çoxdur. Lakin biz burada sadəcə mövzumuzla əlaqəli olan bölgü haqqında danışacayıq.

 

Tələbə muxatab olanlar baxımından fərzlər iki qismdir:

1. Fərzul Ayn. Hər fərddən ayrılıqda tələb edilən, bəzilərinin yerinə yetirilməsilə digərlərindən sorumluluq düşməyən fərzlərdir. Məsələn: Namaz, Oruc, Zəkat və bənzərləri.

2. Fərzul Kifayə. Hər fərddən ayrılıqda tələb edilməyən, toplumdan istənən, bəziləri tərəfindən ortaya qoyulmaqla hamıdan məsuliyyətin qalxdığı, yerinə yetirilmədiyi zaman hamının günahkar olduğu fərzlərdir. Məsələn: Cənazə təchizi, müəyyən elmlərin təhsili və bənzərləri.

[Muslih]

Kifayi Fərzlər Haqqında Qızıl Qayda

 

Bir çox müsəlmanın "mən bu işə qadir deyiləm" deyərək, xilafət, elm, cihad, cənazə təchizi və bir çox kifayi fərzin yerinə yetirilməsindən tamamən boyun qaçırdığını görürük.

Halbuki bu fərzlər sadəcə nəticədən deyil, əksinə kompleks bir çalışmadan ibarətdir.

Məsələn hər bölgənin qazisi olmalıdır. Sizdə qazi olmağa uyğun bir zehin, anlayış olmaya bilər, ancaq qazi olacaq şəxsi oxudacaq maddiyyat, onun öz vəzifəsini yerinə yetirməsi üçün məkan təmin etmə və bənzəri imkanlar ola bilər. Beləcə siz qazilik fərzinin yerinə yetirilməsinə əlinizdəki imkanlarla qismən qadirsiniz və dolayısıyla üzərinizə düşəni etmədiyiniz üçün sorumlusunuz.

Digər bir örnək: Ümmətin xəlifəsinin olması fərzdir. Sizdə xəlifə özəllikləri olmaya bilər. Lakin bu sizin üçün işdən qaçma bəhanəsi ola bilməz. Çünki, xəlifə öz məqamına ancaq müsəlmanların, hərbi, iqtisadi, siyasi, elmi və bir çox sahədəki kompleks çalışmaları sahəsində gəlir. Ən az bacarığı olanımız belə, bu işin fərziyyətini təbliğ edən məqalələrin internetdə və ya müsəlmanlar arasında yayılmasına kömək edə bilər. Hətta Allahı qəzəbləndirən saxta məqamlar əldə etməyə sərf etdiyimiz enerjimizi düzgün sərf etsək, hər fərd bundan daha artığını belə edər. Ancaq, çox təəssüf ki, guya İslam üçün canını belə verməyə hazır olduğunu iddia edənlərin bir çoxu bir saatlıq çalışmalardan belə qaçırlar ki, bu da onların qeyri səmimi olduqlarının ən böyük dəlilidir. Allahın əmrlərini yerinə yetirmək istəyən hər kəsin mütləq edə biləcəyi, dəstək ola biləcəyi nəsə var.

 

Açıqladığımız bu qayda haqqında böyük üsulçulardan Əbu İshaq Əş Şatibi (v. 790 h/1388 m) belə deyir:

 

فبعضُهم هو قادرٌ عليها مُباشرةً ، وذلك مَن كان أهلاً لها ، والباقون وإن لم يقدِروا عليها , قادرون على إقامةِ القادرين ، فمَن كان قادراً على الولايةِ ؛ فهو مطلوبٌ بإقامتِها ، ومَن لا يقدِر عليها ؛ مطلوبٌ بأمرٍ آخرَ ، وهو إقامةُ ذلك القادرِ وإجبارُه على القيامِ بها ؛ فالقادر إذًا مطلوب بإقامةِ الفرْضِ ، وغيرُ القادر مطلوبٌ بتقديم ذلك القادر ؛ إذ لا يُتوصَّل إلى قيامِ القادر إلا بالإقامةِ مِن باب ما لا يتم الواجب إلا به

 

"Bəziləri (kifayi fərz olan şeyi) yerinə yetirməyə birbaşa qadirdir ki, bu o işə əhil olan kimsədir. Geri qalanlar isə, bu işə qadir olmasalarda, qadir olanları iş başına gətirməyə qadirdirlər.

Kim vilayətə/idarəçiliyə qadirdirsə, ondan tələb edilən bunu yerinə yetirməsidir. Kim qadir deyilsə ondan tələb edilən qadir olanı iş başına gətirmək, onu bu vəzifəni yerinə yetirməyə məcbur etməkdir.

Elə isə qadirdən tələb olunan fərzi yerinə yetirmək, qadir olmayandan tələb olunan isə bu qadiri önə keçirməkdir.

Çünki qadiri iş başına gətirmək ancaq "vacibin yalnız onunla tamamlandığı şeydə vacibdir" prinsipi ilə həyata keçər."

 

Qaynaq: Əbu İshaq Əş Şatibi: Əl Muvəfaqat: 1/283-284

Daru İbni Affan: 1417/1997
 

[Muslih]

1. Xilafət. Bu, bütün İslam ümmətinin fərziyyəti üzərində icma etdiyi çox önəmli bir fərzdir.

Qayəmiz olan Allahın rızasını Ona itaətlə əldə edə bilərik. Ona itaətin ən gözəl və tam yerinə yetirildiyi formul isə sözsüz ki, İslam dövlətidir. İslam dövləti Allahın dinini kamil və tam bir şəkildə yaşamağın tək yoludur. Bu səbəblə Kitabımız bizə yer üzündə fitnə qalmayana qədər savaşmağı əmr etmiş, Peyğəmbərimiz bu dövləti quraraq bizə örnək olmuşdur.

Hal hazırda bu fərz yerinə yetirilməməklə bərabər, bu yöndəki çalışmalar çox zəifdir. Bir çox müsəlman nəinki bu yolda çalışmaq, hətta belə bir fərzin varlığından xəbərsizdir.

Bu fərzi ön plana çıxarmaqla yanaşı, yerinə yetirmək üçün ən çox çalışdığı sanılan "Hizbut Təhrir" adlı təşkilatın programını diqqətlə incələyənlər onların əslində tam əksinə çalışdığının şahidi olarlar. Ümmətin ən stratejik məsələsiylə məşğul olduğu sanılan bu zavallılar, dövlət qurulması yolunda ən real vasitə olan savaşmağı qəti qadağan edər və bunu öz qıt ağıllarıyla sünnətə müxalif sayarlar. Beləcə xilafət tərəfdarlaının enerjisini toplayaraq çıxılmaz bir nöqtəyə yönləndirmiş olarlar.

Bu yolda çalışan digər cihadi qrupların bir çoxunun əslində dövlət idarə edəcək kadrlara və maddi bazaya sahib olmadıqları, vaqiədən xəbərdar və analiz qabiliyyətinə sahib olan kimsələr üçün sirr deyil... Necəki bunu günümüzdə bəzi bölgələrdə müşahidə edirik.

Qısacası İslam ümməti bu fərzin yerinə yetirilməsi üçün yetərincə çalışmır və müsəlmanların - hər kəs bacardığı ən kiçik vasitələrlə olsa belə - bu fərzin yerinə yetirilməsinə qatılması, bu yolda çalışması vacibdir! Bu fərz yerinə yetirilmədikçə bütün ümmət gunahkardır! Mövzu haqqında bu linkdən geniş məlumat ala bilərsiniz.
 

[Muslih]

2. Cihad. İslamın zirvəsi sayılan bu ibadət, dinin ayaqda tutulmasında çox kritik rol oynayır. Bu səbəblə alimlərimiz cihadın fərziyyəti üzərində icma etmişlər. Bu fərziyyət, istər kafirlər öz torpaqlarında olsun, istər bizim torpaqlara girsin qalıcıdır.

Bu fərzi yerinə yetirməyən bütün qövmlər tarix boyu başqalarının köləsi olaraq yaşamışlar. Bu Allahın dəyişməz sünnətidir. İslam ümmətinin də hazırki taleyi bu qaydaya uyğun olaraq zillətdir...

 

Bu ibadət müsəlmanlar tərəfindən nə qədər yerinə yetirilir? İslamın sabit şəkildə hökm etdiyi bir qarış torpağın qalmadığını, müsəlman qadınların, uşaqların kafirlərin əlində əsirlikdə oluğunu düşünsək bu fərz yerinə yetirilmir!

Ümmətin çoxu Allahın fərz qıldığı bu ibadətdən qaçmaq üçün ona, kafirlərin ortaya qoyduğu “terrorizm” adını verib, İslamda belə bir şeyin varlığını inkar edərək özlərinə güllü çiçəkli, ancaq sonu Cəhənnəm olan yeni bir din qurmuşlar.

Cihad fikrini qəbul edənlərin əzici əksəriyyəti real həyatda bu yolda nə maddi, nə texniki, nə elmi dəstək sahəsində tək addım belə atmamışdır.

Bütün bu mərhələləri keçib cəhbəyə qədər getməyə müvəffəq olanlar arasındada zəfərə əngəl olacaq bir çox ünsür vardır: Özbaşınalıq, itaətsizlik, məsuliyyətsizlik, bacarıqsızlıq, sirr tuta bilməmə, əxlaqsızlıq, dini və dünyəvi elmlər haqda cahillik, parçalanmalar, təkfir və s.

 

Cihadın ümumi hökmü kifayi fərz olmaqla bərabər, kafirlərin bizim torpaqlara girməsilə və ya tək bir müsəlmanın əsir alınmasıyla ayni fərzə çevrilir. Elə isə, Qiyamətdə namaz, oruc kimi ayni bir fərz olan cihad ibadətini niyə yerinə yetirmədin sualıyla qarşılaşıb dizləri üstə çökmədən, hər kəs öz imkanları daxilində ümmətin bu yükünün altına girməlidir.

 

Məndən savaşçı olmaz deyən qardaşım! Dediyində haqlı ola bilərsən. Ancaq iman etdiyin Allahın kəlamını ayaqlar altından qaldırmaq üçün verilən bu savaşa, maddi, texniki, bilgi və s. yönlərilə dəstək vermənə əngəl olan şey nədir?

Üç avtomatik silah dəyərindəki telefonunu bir silah dəyərindəkinə dəyişərək aradakı iki silah fərqini İslamın izzətinə sərf edə bilərsən. Bu malı sənə nemət olaraq verən Allah, indi səndən onun bir qismini geri istəyir. İstəyirki bu malla Onun kəlamını ayaqlar altından qaldırasan...

Öz uşağını, yırtıq cins geyinən qadın paltarı dizayneri deyil, hərbi həkim, elektronika mühəndisi olaraq yetişdirə bilərsən!

Qısacası hər kim Allahın dininə yardım etmək istəyərsə, Allah ona bir çox yollar açar. Hər kimdə etməzsə Allah ona dünyada və axirətdə zilləti daddırar! Mövzu haqqında geniş məlumatı bu linkdən almaq mümkündür.

 

[Muslih]

3. Əsirlərin qurtarılması. Yenə alimlərimizin icmasıyla kifayi fərzlərdən biridə düşmən əlində olan əsirlərin qurtarılmasıdır.

Müsəlman müsəlmanın qardaşıykən, müsəlmanlar bir vücudun orqanlarıykən bacı və qardaşlarımızı əsirlikdə necə tərk edə bilərik?

Günümüzdə kafirlərin əlində bir çox müsəlman əsir olsada bu işlə təşkilatlanmış şəkildə məşğul olan heç bir qurum tanımıram. Sonuncu müsəlman kafirlərin əlindən qurtulana qədər bu fərz ümmətin üzərindədir. Həbsxanada tutulan müsəlmanlarıda bu hökmə aid etmək mümkündür. Bakı həbsxanalarındakı müsəlmanların imkansızlıqdan başqalarından geyilmiş ayaqqabı, paltar tələb etməsi digər müsəlmanlara utanc olaraq yetər...

Hər kəs öz əlindəki imkanlarla fərz olan bu çalışmalara kömək etməlidir. Əgər onları xilas edə bilməsək belə ən azından həbsxanalardakı vəziyyətləri düzəltməyə, ailələrinə dəstək olmağa çalışmalıyıq. Bu linkdən mövzu barədə geniş məlumat ala bilərsiniz.

[Muslih]

4. Kafir hakimlərin devrilməsi. Ümmətin üzərində icma etdiyi kifayi fərzlərdən bir digəri, müsəlmanların idarəsini əlində tutan kimsələrin küfrə və onun hökmündə olan bəzi şeylərə sapması zamanı onlara qiyam etməsidir. Müsəlmanların üzərinə bir borcdur ki, onların məsləhətini təmin etməyən belə şəxsləri vəzifəsindən əzl edib, onun yerinə müsəlmanların məsləhətini təmin edəcək bir müsəlman gətirsinlər.

Güc olması halında bu vacibdir. Güc yoxkən isə, vacib olan güc toplamaqdır. Çünki, “vacibin ancaq onunla tamamlandığı” şeydə vacibdir!

Hal hazırda bu fərzin müsəlmanlar tərəfindən yerinə yetirilmədiyini anlamaq üçün uzun uzadı təhlillərə ehtiyac yoxdur. Müsəlmanlar nəinki bu yolda haqqıyla çalışmır, hətta onlardan bir çoxu açıq şəkildə "biz demokratıq" deyən kafirlə müsəlmanı ayırcaq qədər bir elmə sahib deyil...

[Muslih]

5. İfta/Fətva vermək. Müsəlmanlar üzərinə kifayi olaraq fərz edilmiş şeylərdən biridə onların şəri suallarına, şəri əsaslara uyğun cavab verəcək müftilərə sahib olmalarıdır.

Hər dövrdə Allahın dininə görə davranmaq istəyən müsəlmanlar bunun necəliyini müftilərdən soruşmuşlar. Onlar nigah, talaq, və bənzəri bir çox məsələləri müftilərə ərz etmişlər. Hətta beləcə fətva kitabları əmələ gəlmişdir.

Günümüz müsəlmanlarının da bu cür ehtiyacları vardır. Lakin, bölgəmizdə bu ehtiyac demək olar ki, heç qarşılanmır. Müəyyən fiqhi məzhəb üzrə fətva verən bir nəfər belə tapmaq mümkün deyil. Mədinə və başqa unversitetlərdə təhsil alanlar isə nəinki fətva vermək, hələ sadə fiqhi məsələləri belə çözəcək qüdrətdə deyillər!

Bu işə cəsarətlə girişmiş cahillər isə, əksinə çoxdur. Hər məhəllədə üç beş hədis tərcüməsi oxumuş küçə uşaqlarının Allah adına əhkam kəsdiyini müşahidə edirik.

Müsəlmanlara fərz olan bu cahillərə yerini göstərib, onların problemini şəriətə görə çözəcək müftilər yetişdirməkdir. Hər kəs əlindəki imkanlarla bu işə dəstək olmalıdır.

 

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) fətva verməyin kifayi fərz olması haqda deyir:
 

الإفتاءُ فرضُ كفايةٍ , فإذا اْستُفتِي وليس في الناحيةِ غيرُه تعيَّن عليه الجوابُ , فإن كان فيها غيرُه وحضَرا فالجواب في حقِّهما فرضُ كفايةٍ

 

"İfta/fətva vermək fərzu kifayədir. Fətva soruşulduqda o bölgədə buna cavab verəcək sadəcə bir nəfər varsa, cavab vermək onun üzərinə fərzul ayn olar.

Yox, o bölgədə iki nəfər varsa və hər ikisiylə əlaqə saxlamaq olarsa, o zaman bu iki nəfər üçün fətva vermək fərzu kifayədir."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Məcmu: 1/45

İdarətut Tibəatil Muniriyyə
 

[Muslih]

6. Qada/Qazilik. Alimlərimiz hər bölgədə ümmət arasında çıxan xilafları çözəcək, qərarları bağlayıcılıq ifadə edəcək qazilərin olmasınıda kifayi fərzlərdən saymışlar.

Digər fərzlərdə olduğu kimi, ölkəmizdə bu fərzdə demək olar ki, heç yerinə yetirilmir. Fətva sahəsində olduğu kimi, şərtləri özündə cəmləmiş qazilərə sahib olmasaqda, qazidə olmaması gərəkli şərtləri özündə cəmləmiş "qazilərimiz" çoxdur...

Əlbətdəki, günümüzdə qazilərin əmrlərini bağlayıcı qılmaq tam mənasıyla mümkün deyil. Çünki, əməllərimizdən dolayı küfrün üzərimizə hakim olduğu bir ölkədə yaşayırıq. Ancaq aradakı ixtilafların bir qismi ixtilafı olan hər iki müsəlmanın qazinin qərarına uyacağına söz verməsilə həll edilə bilər.

 

Beləcə üzərimizə düşən, aramızdakı ixtilafları Allahın hökmüylə həll edə biləcək qazilər yetişdirməkdir.

Bunu əlbətdəki sözdə Allahın hökmünə dəvət edən, əməldə isə bu yolda zərrə qədər əmək sərf etməməklə nifaqını isbatlayan zavallılar deyil, dinin qeyrətini həm sözdə həm əməldə çəkən özünü Allaha adamış müsəlmanlar edə bilər.

 

Şafi fəqihlərindən İbn Həcər Əl Heytəmi (909-974 h/1504-1567 m) İmam Nəvəvinin "qazilik fərzul kifayədir" sözlərini şərh edərkən deyir:

 

بل هو أسنى فروضِ الكفايات , حتى قال الغزالي : إنه أفضلُ مِن الجهادِ , وذلك للإجماعِ مع الاضطرار إليه ؛ لأنَّ طِباعَ البشَرِ مَجبولةٌ على التَظالُم , وقلَّ مَن يُنصِف مِن نفْسِه ، والإمامُ مشغولٌ بما هو أهمُّ منه , فوجب من يقوم به , فإن امتنَع الصالحون له منه أثِموا وأجبَر الإمامُ أحدَهم

 

"Qazilik, fərzu kifayələrin ən fəzilətlilərindəndir!

Hətta, İmam Ğazali bunu cihaddan daha fəzilətli saymışdır. Çünki, buna olan ehtiyac icmayla zəruridir.

İnsanların təbiəti bir birinə zülm etmək üzrə formalaşıb. Öz özünə ədalətli davranan isə azdır. Xəlifə daha önəmli işlərlə məşğuldur. Elə isə, qazilik edəcək kimsələrin olması vacibdir.

Əgər qazilik edə biləcək kimsələr bu işdən boyun qaçırsalar (hamılıqla) günahkar olarlar. İmam onlardan birini qazi olmağa məcbur edər."

 

Qaynaq: İbn Həcər Əl Heytəmi: Tuhfətul Muhtəc: 10/106

Qahirə: Əl Məktəbətut Ticəriyyətul Kubra: 1357/1938

[Muslih]

7. Cənazənin təchizi. Müsəlmanlar üzərinə kifayi fərz edilmiş digər bir əməl, vəfat edənlərin şəriətə müvafiq şəkildə yuyulması, kəfənlənməsi, basdırılması və cənazə namazlarının qılınmasıdır.

Ölkəmizdə müsəlmanlar bunu yerinə yetirirmi? Zahirən bəli. Ancaq işin həqiqətinə ensək bir çox yerdə bu əməllərin sadəcə adı vardır. Prosedurlar şəriətə müvafiq şəkildə həyata keçirilmir. Bunu xüsusən ölülərin yuyulub kəfənlənməsi haqda deyə bilərik.

Yaxınları vəfat edən bir çox müsəlman onları cahil mollalara təslim edir. Bir çox insanın da şahidlik etdiyi kimi, onların ölü yuması sadəcə uzaqdan təzyiqli suyun bədənə təmasından, sonra isə bezə bükülməsindən ibarətdir.

Bir sözlə müsəlmanlar öz tənbəllikləri və cahillikləri ucbatından bu fərzi tam olaraq Allahın istədiyi şəkildə yerinə yetirmirlər.

Bu prosedurlar şəriətə müvafiq həyata keçirilmədiyi müddətcə bundan bütün müsəlmanlar sorumludur. Onlara düşən cənazə əhkamlarını müəyyən fiqhi məzhəb üzrə öyrənmiş professionallar yetişdirmək surətilə bu fərzi yerinə yetirməkdir.

Öz ölüsünü belə şəriətə görə yumaqdan aciz bir topluluğun şəriəti bütün həyata hakim qılmaqdan dəm vurması nə qədər realdır? Bu sualın cavabını oxucuya buraxıram.

 

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) bütün bunların fərziyyəti haqqında deyir:

 

وغُسْلُ الميِّتِ فرضُ كفايةٍ بإجماعِ المسلمينَ , ومعنى فرضِ الكفاية أنه إذا فعَله مَن فيه كفايةٌ سقَط الحرَج عن الباقِين , وإن ترَكوه كلُّهم أثِموا كلُّهم

واعلَمْ أنَّ غُسْلَ الميِّتِ وتكفينَه والصلاةَ عليه ودفْنَه فروضُ كفايةٍ بلا خلافٍ

 

"Ölünün yuyulması müsəlmanların icmasıyla fərzu kifayədir. Fərzu kifayənin mənası budur ki, bu işi yarıdacaq kimsələrin onu yerinə yetirməsilə digərlərindən günah qalxar. Əgər bunu hamılıqla tərk edərlərsə, hamısı günahkar olar.

Bil ki, ölünün yuyulması, kəfənlənməsi, cənazə namazının qılınması, dəfn edilməsi kifayi fərzlərdəndir. Bu barədə heç bir ixtilaf yoxdur."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Məcmu: 5/128

İdarətut Tibəatil Muniriyyə
 

[Muslih]

8. Dinin doğruluğunu isbat və dini problemlərin həlli. Müsəlmanların üzərinə kifayi fərz olan şeylərdən bir digəri qeyri müsəlmanlara öz dinimizin haqq olduğunu isbat və ortaya çıxan dini problemlərin həllidir.

Çox təəssüf ki, Azərbaycanda bu fərz haqqıyla yerinə yetirilmir. Hətta bu sahədəki ən böyük problemlər belə həll edilə bilmir. Bunun ən böyük örnəklərindən biri, Peyğəmbərlik iddia edən bir səfehin, saatlarla sürən münazirədə susdurula bilməməsidir.

Buna bənzər həll edilməmiş yüzlərcə problemlərimiz vardır. Ancaq elm tələbələrimiz bu problemlərin həlliylə məşğul olmaq yerinə, öz ətraflarına adam toplamaq və bununla nəfslərini təsəlli etməklə məşğuldurlar. Allahın iznilə öz saytımızda bu problemlərin bir qisminin həlli üçün məqalələr yazılıb və Allah dilərsə yazılmağa davam edəcək.

Dinin doğruluğunu isbatın və dini problemlərin həllinin fərz olduğu haqda Nəvəvi və Şirbini deyir:

 

ومِن فروضِ الكفايةِ القيامُ بإقامةِ الحُجَجِ وحلُّ المشْكِلاتِ في الدين

 

فقال ( ومِن فروضِ الكفايةِ القيامُ بإقامةِ الحجَجِ ) العلميةِ ، وهي البَراهينُ القاطعةُ على إثباتِ الصانعِ سبحانه وتعالى وما يجِب له مِن الصفاتِ وما يستحِيل عليه منها , وعلى إثباتِ النبوَّاتِ وصدْقِ الرسُلِ ، وما ورَد الشرعُ به مِن الحِسابِ والمَعادِ والمِيزانِ وغيرِ ذلك ، وكما أنه لا بدَّ مِن إقامة الحجَج القهْرِية بالسيْف لا بدَّ مِمَّن يُقِيم البراهينَ ويُظهِر الحجَجَ ويدفَع الشبهاتِ ويَحِلُّ المشكِلاتِ كما نبَّه عليه بقوله : القيامُ بإقامةِ

وحلُّ المشكلاتِ في الدين - ودفعُ الشبْهة , ويتعيَّن على المكلَّف دفْعُ شبهةٍ أدْخلَها بقلْبه

 

"İmam Nəvəvi dedi: Hüccətlərin iqaməsini yerinə yetirmək və dini mövzulardakı müşkilləri/problemləri həll etmək də kifayi fərzlərdəndir.

 

Əl Xatib Əş Şirbininin bu sözlərə şərhi: İmamın hüccətlərdən qəsdi elmi hüccətlərdir.

Bunlarda, Allahın - subhənəhu və təalə - varlığını, Onun üçün vacib və imkansız olan sifətləri, nübüvvət müəssəsəsini, rəsulların doğruluğunu, hesabı, axirəti, mizanı və şəriətdə varid olmuş digər şeyləri isbat edən qəti dəlillərdir.

Qəhredici hüccətlərin qılıncla iqamə edilməsi qaçınılmaz olduğu kimi, elmi dəlilləri iqamə edən, hüccətləri izhar edən, şübhələri dəf edən, dini problemləri həll edən kimsələrin varlığıda qaçınılmazdır. İmam Nəvəvi bu məqama "hüccətləri iqamə etmək" sözləriylə işarə etmişdir.

Nəvəvinin "Dini problemlərin həlli fərzu kifayədir" sözünün şərhinə gəlincə, qəsd şübhələrin dəf edilməsidir.

Mükəlləfin öz qəlbinə daxil etdiyi şübhəni dəf etməsi isə onun öz üzərinə fərzul ayndır."

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əş Şirbini: Muğnil Muhtac: 4/277

Beyrut: Darul Mərifə: 1418/1997
 

[Muslih]

9. Ac, susuz, paltarsız, evsiz, xəstə və bənzərlərinə yardım etmək. İslam ümmətinin tələb edilən şəkildə yerinə yetirmədiyi digər bir kifayi fərzdə budur. Bu sahədə elə ciddi boşluqlar var ki, hər gün 25 min insan aclıqdan dünyasını dəyişir! Halbuki bu kimi səbəblərdən dünyasını dəyişən hər müsəlmanın hesabı bizdəndə sorulacaq! Bütün bunlar baş verərkən biz müsəlmanlar məscidlərimizi bəzəyərək Allaha yaxınlaşmağa çalışırıq. Halbuki Allahın bu kimi önəmli fərzini buraxıb, məscid bəzəmək bizi Allahın yox, şeytının rızasına nail edər...

Tərk edilmiş bu fərz barədə müvafiq linkdən daha geniş məlumat ala bilərsiniz.

[Muslih]

10. Yaxşılğı əmr edib, pislikdən çəkindirmək - əmri bil məruf və nəhyi anil munkər. Yəni ətrafımızdakı insanların bir fərzi tərk etdiyini və ya haramı işlədiyini görsək, bu duruma gücümüz nisbətində, müxtəlif şəkillərdə müdaxilə etməyimiz toplum olaraq üzərimizə fərzu kifayədir. Bu müdaxilə heç kim tərəfindən edilməzsə, münkəri işləyənlə bərabər susanlarda günahkar olar. Bu əməl, toplumun özünü tənzimləmə mexanizmi, dinimizin təməl prinsiplərindəndir. İslama dəvət də bu prinsipin bir parçasıdır.

Ümmətin bu fərzi tam mənasıyla yerinə yetirmədiyi aşikardır. İslami camaatların bir çoxu fırıldaqçı, pulu səbəbilə hörmət göstərilən, yarı kriminal elementlərin əlindədir. Ümmətin böyük bir qismi bir birinin batil əməllərinə qarşı susmaq haqda anlaşaraq yəhudilərin xələfinə çevrilib. Münasibətlər maddi maraq, dostluq, qohumluq, qol gücü və s. müstəvilər üzərində qurularaq, Allah üçün münasibət saxlama prinsipi demək olar ki ortadan qaldırılıb. Ümmətin bir qismi fərzləri tərk edib, haramlara dalmışkən, digər bir qismi buna qarşı susaraq onlara ortaq olmuşdur!

 

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) bu haqda deyir:

 

إنَّ الأمرَ بالمعروف والنهيَ عن المنكَر فرضُ كفايةٍ إذا قامَ به بعضُ الناس سقَط الحَرَج عن الباقِين وإذا تركَه الجميعُ أثِم كلُّ مَن تمكَّن منه بلا عذرٍ ولا خوفٍ

ثم إنه قد يتعيَّن كما إذا كان في موضِعٍ لا يعلَم به إلا هو أو لا يتمكَّن مِن إزالته إلا هو وكمَن يرى زوجتَه أو ولدَه أو غلامَه على منكَر أو تقصيرٍ في المعروف

 

“Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək (icmayla) fərzu kifayədir. İnsanlardan bəzisi onu yerinə yetirdiyi zaman digərlərindən sorumluluq qalxar.

Əgər bu əməli topluca tərk edərlərsə, ortada bir üzr və ya qorxu olmadan bunu yerinə yetirmə imkanına sahib olan hər kəs günahkar olar.

Bəzən isə bu əməl fərzu ayn olar. Məsələn (münkər) sadəcə onun bildiyi bir yerdədirsə və ya onu ortadan qaldırmağa ancaq onun gücü çatırsa. Yaxud da birinin öz xanımını, uşağını, köləsinin münkər işlədiyini, yaxşı əməllərdə etinasızlığını  görərsə.”

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Minhəc Şərhu Sahihi Muslim: 2/23

Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabi: 1392

 

 

Lakin, onu qeyd edim ki, bu məsələ xüsusi həssaslıq tələb edir və təfsilatları var. Bu fərzi yerinə yetirəcək olan kəslərin bu işin fiqhini gözəl bir şəkildə öyrənmələri qaçınılmazdır.

Məsələn yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək hansı sahədə vacib, hansında məndubdur, hər kəs hər sahəyə yönəlik bunu edə bilərmi, pislikdən çəkindirmək daha böyük pisliyə səbəb olacaqsa nə etməli, qarşıdakı nəsihət dinləyəcək biri deyilsə yenədə nəsihət edilərmi, ictihadi məsələlərdə çəkindirmə caizdirmi, özü fisq edən kimsə başqasını çəkindirə bilərmi kimi sualların cavabı tapılmadan, bu fərz həyata keçirilməz! Dolayısıyla bu işin fiqhini öyrənməkdə fərzdir.
 

[Muslih]

11. Müctəhid yetişdirmək. İslam ümmətinin tərk etdiyi bir digər fərz, yetərli sayda müctəhid yetişdirməkdir.

Şəri problemlərin bir qismi zamanında müctəhidlər tərəfindən həll edilsədə, həyatın dinamikliyi səbəbilə yeni çözümlərə ehtiyac doğur. İslam ümməti bu məsələləri çözə bilmədiyi zaman, onların bu səhlənkarlığı ucbatından Şəriət artıq funksionallığını itirmiş qədim bir nizam olaraq görülür. Müsəlmanların xətası, İslamın qüsuru olaraq alqılanır… Allahın müasir mövzulardakı tələbləri anlaşılmaz hala gəlir və yerinə yetirilə bilmir.

Bu mövzuda elm tələbinə əhil olanlara düşən vəzifə, ictihad mərtəbəsinə çatmağa çalışmaq, digərlərinə düşən isə onları bu çalışmada dəstəkləməkdir. Ümumiyyətlə fərzu kifayələrin bir çoxu ancaq qarşılıqlı çalışmalarla yerinə yetirilə bilir.

 

Əbul Fəth Əş Şəhristəni (479-548 h/1086-1153 m)  müctəhidin qaçınılmazlığı haqda deyir:

 

الاجتهاد مِن فروض الكفايات ، لا مِن فروض الأعْيان ، إذا اشتغَل بتحصيله واحدٌ سقَط الفرضُ عن الجميع ، وإن قصَّر فيه أهلُ عصرٍ : عصَوا بترْكه ، وأشرفوا على خَطَرٍ عظيمٍ

فإن الأحكامَ الشرعيةَ الاجتهاديةَ ، إذا كانتْ مترتِّبةً على الاجتهاد ، ترتُّبَ المسبَّبِ على السبَبِ : ولم يُوجدْ السبَبُ كانت الأحكامُ عاطلةً ، والآراءُ كلها فائلةً ، فلا بد إذن مِن مجتهدٍ

 

“İctihad ayni deyil, kifayi fərzlərdəndir. Bir nəfər ona nail olduğu zaman digərlərindən fərziyyət qalxar.

Əgər bir əsrin əhli bu mövzuda etinasızlıq etsələr, bu fərzi tərk etmələri səbəbilə günahkar olar, böyük bir təhlükənin eşiyinə gələrlər.

Şəri-ictihadi hökmlər, müsəbbəbin səbəb üzərinə qurulduğu kimi, ictihad üzərinə qurulduğuna görə, səbəb (yəni ictihad) olmadığı zaman hökmlər keçərsiz, bütün rəylər etibarsız olar. Elə isə bir müctəhidin varlığı qaçınılmazdır.”

 

Qaynaq: Əbul Fəth Əş Şəhristəni: Əl Miləl vən Nihəl: 215

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1413/1992
 

[Muslih]

12. Ümmətin işlərini yüklənənləri, elm tələbələrini dəstəkləmək. Bir öncəki məsələ, müctəhid yetişdirmənin fərziyyəti haqdaydı. Həmçinin sadaladığımız fərzlərdən bəziləri “elmi müşkillərin çözülməsi və bidət əhlinin” susdurulması, fətva məqamının təsisi, qazilik haqqında idi.

Ancaq, daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi, əksər hallarda toplumun maddi mənəvi dəstəyi olmadan bu fərzlərin reallaşdırılması mümkün olmur.

Şatibinin də vurğuladığı kimi, fərzu kifayələr toplumun tamamının üzərinə yüklənmiş işlərdir. Onların yerinə yetirilməsi üçün hər kəs öz bacardığıyla dəstək olmalıdır.

Hal hazırda müsəlmanların vahid bir beytul malı/dövlət büdcəsi mövcud olmadığı üçün, bu işlər müxtəlif qrupların üzərinə düşür.

Ümmətin işlərini üstlənmiş kimsələrin, xüsusilə də elm tələbələrinin maddi mənəvi dəstəklənməsi toplum üzərində bir fərzdir.

Maddi cəhətdən təmin olunmuş Rəşad Hümbətov modelində o qədər “elm tələbəsi” vardır ki, salah əhlinin bunlara cavab verməsi fiziki mənada imakansızlaşır…

 

Xatib Əl Bağdadi (392-463 h/1002-1072 m) Xəlifənin din öyrədənlərə maaş təyin etməsinin fərz olduğunu qeyd edir:

 

  قلتُ : فواجبٌ على كلِّ أحدٍ طلَبُ ما يلزَمه معرفتُه ، مما فرَض اللهُ عليه ، على حَسَبِ ما يقدِر عليه مِن الاجتهادِ لنفسِه ، وكلُّ مسلمٍ بالغٍ عاقلٍ مِن ذكَرٍ أو أُنْثى ، حُرٍّ وعبدٍ ، تلزَمُه الطهارةُ والصلاةُ والصيامُ فرْضًا ، فيجبُ على كلِّ مسلمٍ تعرُّفُ علْمِ ذلك ، وهكذا يجبُ على كلِّ مسلمٍ ، أن يعرِفَ ما يَحِلُّ له وما يُحرَّم عليه ، مِن المَآكِلِ والمشارِبِ والملابِسِ والفُروجِ والدِّماءِ والأمْوالِ ، فجميعُ هذا لا يسَعُ أحدًا جهْلُه ، وفرْضُ عليهم أنْ يأخُذوا في تعلُّمِ ذلك ، حتى يبلُغون الحُلْمَ وهم مسلمونَ ، أو حينَ يُسلِمون بعد بلوغِ الحُلْمِ ، ويُجبِر الإمامُ أزواجَ النساءِ وساداتِ الإماءِ على تعليمِهنَّ ما ذكَرنا ، وفرْضٌ على الإمامِ أيضًا ، أن يأخُذ الناسَ بذلك ، ويرتِّبَ أقوامًا لتعليمِ الجُهَّال ، ويفرِضَ لهم الرزْقَ في بيتِ المالِ ، ويجب على العلماءِ تعليمُ الجاهلِ ، لِيتميَّزَ له الحقُ مِن الباطلِ

 

“Mən (Bağdadi) deyirəm: Hər kəsə vacib olan, gücü yetdiyi nisbətdə Allahın ona fərz qıldığı şeylərdən bilməli olduqlarının tələbidir/öyrənilməsidir.

Kişi və ya qadın, hürr və ya kölə olsun, hər aqil baliğ müsəlmana təharət, namaz və oruc fərzdir. Buna görədə hər müsəlmanın bunların elminin öyrənməsi lazımdır.

Eləcədə hər müsəlmanın, yeməklərdən, içkilərdən, geyimlərdən, qadınlardan, qanlardan və mallardan ona halal olan və haram qılınanı bilməsi vacibdir.

Heç kimə, bütün bunlar haqqında məlumatsız olmaq caiz deyil.

Bu bilgiləri öyrənmələri, müsəlman olaraq həddi buluğa çatdıqları zaman və ya həddi buluqdan sonra müsəlman olduqları zaman, onların (müsəlmanların) üzərinə fərzdir.

İmam (Xəlifə), kişiləri öz xanımlarına, kölə sahiblərini cariyələrinə zikr etdiyimiz şeyləri öyrətməyə məcbur edər.

(Etinasızlıq etdikləri zaman) bu kimi şeylər üçün, İmamın insanları cəzalandırması, cahillərin öyrətməsi üçün müəyyən heyətlər təşkil edib, onlara beytul maldan maaş verməsidə həmçinin fərzdir.

Haqqı batildən seçə bilsinlər deyə, alimlərin cahilləri öyrətməsidə vacibdir.”

 

Qaynaq: Əl Xatib Əl Bağdadi: Əl Fəqih vəl Mutəfəqqih: 2/173-174

Dar İbnil Cəvzi: 1417/1996

 

Ancaq burada bir daha diqqətinizi cəlb etmək istədiyim önəmli bir nöqtə vardır. Cihad və tasavvuf sahəsi saxtakarlarla dolub daşdığı kimi, elm tələbi sahəsidə bu bəladan nəsibini alıb.

Müftəxor elm tələbələri, salah əhlindən qat qat çoxdur. On beş ildir müsəlmanların topladığı pulla “elm tələb edib”, daha ortaya bircə məqalə belə qoymayan “tələbələrimiz” vardır… Digər bir yanda isə elm sahibi və çalışma ruhu olan, lakin toplumun dəstəyindən məhrum olduğu üçün limanda fəhlə işləyən elm tələbələrimiz vardır.

Toplanan maddiyatların bir qismi isə funksionallıq baxımından bostan müqəvvasından fərqi olmayan “hafizlərə” və bənzəri elementlərə xərclənir.

Bu yöndə nəticələr əldə etmək üçün daha diqqətli olunmalıdır. İnsanlar gördükləri işlər üzrə dəyərləndirilməlidir. Bir sözlə toplum dəstək verdiyi kimsələrə qarşı yetərincə tələbkar olmalıdır ki, beləcə sui istifadələrin önünə keçilsin.

Ümmətin yükünü yüklənənlərin dəstəklənməsi fərz olduğu kimi, bu fərzin Allahın tələb etdiyi şəkildə olmasınada diqqət edilməlidir. Bizdən tələb edilən müftəxorları deyil, ümmət üçün çalışanları dəstəkləməkdir. Dolayısıyla müftəxoru, çalışandan seçə bilməkdə vacibdir!

Məsələylə bağlı daha geniş məlumat almaq üçün “Alimlərin Təminatı” adlı mövzuya müraciət edilə bilər.
 

[Muslih]

13. Dünyəvi elmlərlə məşğul olmaq. Günümüzdə Müsəlmanların geriləməsinin, digər millətlərə kölə olmasının səbəblərindən biridə dünyəvi elmləri tərk etmələridir.

20 min savaşçısı olan İslami qrupda bir pilot yoxkən, 20 yaşında yəhudi qızların hərbi qırıcıları oyuncaq kimi istifadə etdiyini gördükdə bunu daha gözəl anlayırıq...

Tibbdən Hərbiyə, Siyasətdən İqtisadiyyata ümmətin halı ortadadır... Kafirlər süni mayalanma mütəxəssisləri yetişdirirkən, "sünnətdir" deyərək hamamda uşaq dünyaya gətirən bir nəsil yetişdirə bilmişik...

Dünyanı uca Allahın qanunlarıyla idarə edəcək bir nizam qurmaqla mükəlləf tutulmuş Müsəlmanlar, bu gücü onlara qazandıracaq bütün maddi və mənəvi vasitələrə sahib olmamaq üçün əllərindən gələni edirlər... Müasir zamanda, Kimya, Fizika və bənzəri elmlərdə yetərincə kadrı olmayan bir toplum necə izzətli ola bilər?

 

Əbu Həmid Əl Ğazali (450-505 h/1058-1111 m) dünyəvi elmlərin, hətta peşə və sənətlərin toplum üzərində kifayi fərz olduğundan bəhs edərək deyir:

 

أما فرضُ الكفاية فهو علمٌ لا يُستغنى عنه في قِوامِ أمورِ الدنيا كالطبِّ إذ هو ضروري في حاجةِ بقاءِ الأبدان وكالحِسابِ فإنه ضروري في المعاملاتِ وقِسْمةِ الوصايا والمواريِث وغيرِهما

وهذه هي العلوم التي لو خلا البلدُ عمَّن يقوم بها حرَج أهلُ البلد وإذا قام بها واحدٌ كفى وسقَط الفرضُ عن الآخرين

فلا يُتعجَّبْ مِن قولنا إن الطبَّ والحسابَ مِن فروض الكفايات , فإن أصولَ الصِّناعات أيضاً مِن فروض الكفايات كالفِلاحة والحِياكة والسِّياسة بل الحِجامة والخِياطة

فإنه لو خلا البلد مِن الحجَّام تَسارع الهلاكُ إليهم وحرَجوا بتعريضِهم أنفسَهم للهَلاك

فإن الذي أنزلَ الداءَ أنزل الدواءَ وأرشدَ إلى استعمالِه وأعدَّ الأسباب لتعاطِيه فلا يجوز التعرضُ للهلاك بإهمالِه

 

“(Dünyəvi elmlərdən) kifayi fərzlərə gəlincə, dünya işlərinin onsuz yürümədiyi Tibb kimi elmlərdir. Çünki, Tibb elmi yaşamın davamına olan ehtiyac baxımından zəruridir.

Yaxud Hesab elmi. Bu elm günlük məişətdə, miras və vəsiyyət bölgüsündə və digər yerlərdə zəruridir.

Bunlar elə elmlərdir ki, əgər bir bölgədə bunları bilən kimsə olmasa bölgə xalqının hamısı günaha girər. Əgər bunları bilən bir kimsə olarsa, digərləri fərzin məsuliyyətindən qurtular.

Bizim “Tibb və Hesab kifayi fərzlərdəndir” sözümüz təəccüblə qarşılanmasın! Çünki, əkinçilik, toxuculuq, idarəçilik, hətta qan almaq/hicamə və dərzilik kimi sənətlərin belə əsli kifayi fərzlərdəndir. Əgər bir bölgədə Həccam/qan alan olmasa orada həlak tezləşər, özlərini həlak olmağa buraxdıqları üçün günahkar olarlar.

Dərdi verən, dərmanınıda vermiş, onun istifadəsinə irşad etmiş, qəbulu üçün səbəblər var etmişdir. Elə isə, bunlara önəm verməyərək canı hədər etmək caiz deyil!”  

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: İhyəu Ulumid Din: 1/16

Beyrut: Darul Məarifə

 

 

Davamən Müsəlmanların içində olduğu durum və toplumun bu hala gəlməsinin motivləri haqqında danışaraq deyir:

 

فكَمْ مِن بلدةٍ ليس فيها طبيبٌ إلا مِن أهل الذمة ولا يجوز قُبول شهادتِهم فيما يتعلَّق بالأطِبَّاءِ مِن أحكامِ الفقه

ثم لا نرَى أحداً يشتغِل به ويتهاتَرون على علمِ الفقه لا سيما الخلافياتِ والجدلياتِ والبلد مشحونٌ مِن الفقهاءِ بمن يشتغِل بالفتوى والجواب عن الوقائع

فليتَ شعري كيفَ يرخِّص فقهاءُ الدين في الاشتغال بفرض كفايةٍ قد قامَ به جماعةٌ وإهمالِ ما لا قائم به هل لهذا سببٌ إلا أن الطبَّ ليس يتيسَّر الوصولُ به إلى تولِّي الأوقافِ والوصايا وحِيازةِ مالِ الأيتام وتقلُّدِ القضاء والحكومة والتقدُّمِ به على الأفران والتسلُّطِ به على الأعْداء

 هَيْهاتَ هيْهاتَ قد اندرَس علمُ الدين بتلبيس العلماءِ السوء فالله تعالى المستعان وإليه المَلاذ في أن يُعيذَنا مِن هذا الغرُور الذي يُسخِط الرحمنَ ويُضحِك الشيطانَ

 

“Bir çox bölgə varki, orada zimmət əhlindən başqa bir dənə (müsəlman) həkim yoxdur. Halbuki, fiqhi hökmlərdən Tibblə əlaqəli məsələlərdə onların şəhadətini qəbul etmək caiz deyil.

Ancaq buna rağmən, insanlar fiqh elmində, xüsusilə xilaf və cədəldə yarışarkən, Tibb elmilə məşğul olan bir nəfər belə görə bilmirik. Halbuki ölkə, fətva və ortaya çıxan məsələlərə cavab verən fəqihlərlə dolub daşır.

Kaş bilsəydim, Din alimləri bir qrupun yerinə yetirdiyi kifayi fərzə yönəlib, lakin heç kimin yerinə yetirmədiyi fərzləri tərk etməyə necə icazə verirlər?

Bunun tək səbəbi odur ki, Tibb elmini bilməklə vəqf və vəsiyyətlər sorumlusu olmaq, yetimlərin malını yemək, qazilik və dövlət vəzifələrinə gətirilmək, tay tuşlarının önünə keçmək, düşmənlərə qarşı güc qazanmaq olmur...

Heyif! Heyif ki, Din elmi pis alimlərin fırıldaqlarıyla silinib getmişdir! Bu duruma qarşı kömək istəniləcək ancaq Allahdır. Şeytanı güldürüb, Allahı qəzəbləndirən bu aldatmadan bizi qoruması üçün Allaha sığınılmalıdır. ”

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: İhyəu Ulumid Din: 1/21

Beyrut: Darul Məarifə

 

فأما الفتوى فقد قامَ بها جماعةٌ ولا يخلو بلدٌ مِن جُملةِ الفروض المهمَلة ولا يلتفِت الفقهاءُ إليها

وأقربها الطبُّ إذ لا يُوجد في أكثرِ البلاد طبيبٌ مسلمٌ يجوز اعتمادُ شهادتِه فيما يُعوَّل فيه على قولِ الطبيب شرعاً , ولا يرغَب أحدٌ مِن الفقهاءِ في الاشتغالِ به

 

“Fətvaya gəlincə bir qrup (fəqih) bununla məşğuldur. Halbuki elə bir bölgə yoxdur ki, orada kifayi fərzlərdən bir neçəsi ehmal edilmiş olmasın və buna baxmayaraq fəqihlər bu fərzlərə önəm vermirlər.

Bunun üçün ən uyğun misal Tibb elmidir. Çünki, (müsəlmanların yaşadığı) bölgələrin bir çoxunda, şərən buna ehtiyac olan sahələrdə sözünə etibar edilməsi caiz olan bir dənə belə müsəlman həkim yoxdur! Buna rağmən (fətva fərzini yerinə yetirən) fəqihlərdən heç biri Tibb elminə rəğbət göstərmir.”

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: İhyəu Ulumid Din: 1/43

Beyrut: Darul Məarifə

 

Allah sənə rəhmət etsin Ğazali! Bu sözləri dediyin zamandan min il keçsədə ümmət hələdə Yəhudi Xristian həkimlərin əlindədir... və sadəcə həkimlərin deyil... 
 

[Muslih]

14. Məscidlər inşa etmək. Azərbaycan əhlinin yerinə yetirmədiyi kifayi fərzlərdən biridə yetərli sayda məscidlərin təşkilidir.

Paytaxtda böyük məscidlərin tikilməsinə hökümət tərəfindən proqramlı şəkildə mane olunduğu hərkəscə məlumdur. Lakin böyük iş yerlərində, bazarlarda, ticarət mərkəzlərində, yanacaq doldurma məntəqələrində və bənzəri yerlərdə ən azından namaz otaqlarının təşkili mümkündür.

Həmçinin bölgələrdə, xüsusilə bir çox kəndlərdə təmir edilib açılması mümkün olan məscidlər vardır. Lakin müsəlmanlar bu yerlərin imarında və məscid daxili fəaliyyətlərdə çox passivdirlər.

Hətta bəzi bölgələrdə yeni məscidlərin tikilməsi belə mümkündür. Müsəlmanların, xüsusilə maddi imkan sahiblərinin bu mövzuda güclərini birləşdirmələri lazımdır.

Təbii ki, bu məscidlərdə insanları irşad edəcək imamların yetişdirilməsi də “vacibin ancaq onunla tamamlandığı şeydə vacibdir” qaydasına binaən Müsəlmanlar üzərinə vacibdir...

 

Yetərli sayda məscid inşa etmənin kifayi fərzlərdən olduğu haqda Şərəfuddin Əl Həccavi və Mənsur Əl Buhuti belə deyir:

 

يجِب بناءُ المساجِد في الأمْصار والقُرى والمحالِّ ونحوِها حَسْبَ الحاجة , فهو فرضُ كفايةٍ

 

“Həccavi dedi: Şəhərlərdə, qəsəbə və məhəllələrdə və bənzəri yaşayış məntəqələrində ehtiyac miqdarında məscidlər inşa etmək vacibdir.

Buhuti şərhi: Bu fərzu kifayədir!”

 

Qaynaq: Mənsur Əl Buhuti: Kəşşəful Qina an Mətnil İqna: 2/364

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

[Muslih]

15. Camaatlaşma/Təşkilatlanma. İslam dövlətinin olmaması müsəlmanlar üzərindəki yükü qat qat artırmışdır. İstər dövlət qurulmasının ön çalışmaları, istərsədə içində olduğumuz mərhələdə işlərimizin koordinasiyası üçün təşkilatlanmaq qaçınılmazdır. Dolayısıyla müsəlmanların bu cür təşkilatlanmalara qatılmaları, fəal iştirak etmələri ən azından kifayi bir fərzdir. Alimlərin görüşlərinin zahirindən bunun hətta ayni fərzlərdən olduğu anlaşılır.

Hənəfi alimlərindən Əbu Bəkr Əs Səraxsi (v. 483 h/1090 m) "Şərhus Siyəril Kəbir" adlı əsərində İmam Əbu Hənifənin tələbəsi Muhəmməddən nəql edir:

 

لا يجوز ترْكُ المسلمينَ سُدًى ليس عليهم مَن يُدبِّر أمورَهم في دارِ الإسلام ولا في دارِ الحرْب

 

“Nə darul İslamda, nə də darul hərbdə, müsəlmanları başlı başına, üzərlərində onların işlərini idarə edəcək kimsə olmadan tərk etmək (onların bu şəkil başsız qalmaları) caiz deyil.”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əs Səraxsi: Şərhus Siyəril Kəbir: 2/258

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

 

Mövzuyla bağlı elm əhlinin görüşləri müvafiq linkdə daha geniş təqdim edilmişdir.

Məsələnin həssaslığına binaən önəmli bir nöqtəyə toxunmaq istəyirəm. Hal hazırda İslam aləmində camaatlaşmağa dəvət edənlərin, ətrafına adam toplayanların bir çoxu bu işə əhil olmaqdan çox uzaq, dini və dünyəvi sahədə yetərli bilgi və təcrübəyə sahib olmayan insanlardır. Hətta bəzi camaatlar İslami olmaqdan daha çox, bir quldur təşkilatını xatırladır...  Təbii ki, bunun məsuliyyətini daşıyanların ilki, əhil olduqları halda meydanı bu quldurlara buraxanlardır.

Bu səbəbdən müsəlmanların diqqətli davranması, yüz ölçüb bir biçməsi lazımdır!

 

[Muslih]

16. Atılmış və yetim uşaqları, dulları, miskinləri sahiblənmək. Ümmətin üzərinə fərz olan işlərdən biridə budur. Alimlər bu kimi şeyləri əhatəli olan "yaxşılıqda yardımlaşın!" prinsipinin gərəyi və bəzi ayələrdən qəsd edilən məna olaraq çıxarmışlar.

Məsələn küçəyə atılmış, sahibsiz uşaqlar barədə Şəmsuddin Əş Şirbini (v. 977 h/1570 m) belə deyir:

 

والأصل فيه مع ما يأتي قوله تعالى {وتعاوَنوا على البرّ والتقوى}  وقوله تعالى {وافعلوا الخير} التِقاطُ أي أخذُ المنبوذ فرضُ كفايةٍ لقوله تعالى {ومَن أحياها فكأنما أحيا الناسَ جميعاً} إذ بإحيائها يسقُط الحرَجُ عن الناس فإحياؤهم بالنجاة مِن العذاب

ولأنه آدمي محترمٌ فوجَب حفظُه كالمضْطَرِّ إلى طعام غيره ، بل أولى ، المجنون كالصبي

ولو التقطَ صبيٌ أو مجنونٌ أو فاسقٌ أو محجورٌ عليه بسَفهٍ أو كافرٌ مسلماً اُنتزِع منه لعدم أهليةِ الصبي والمجنون وتهمةِ الفاسقِ والمحجورِ عليه بسَفَهٍ وعدمِ ولاية الكافر على المسلم

 

"(Atılmış uşağa sahib çıxmaq mövzusunda) dəlil, uca Allahın bu ayələridir: "Yaxşılıq və təqvada yardımlaşın!" (Əl Maidə: 5/2), "Xeyir əməllər edin!" (Əl Həcc: 22/77).

Atılmış uşağı götürmək fərzu kifayədir. Çünki, uca Allah buyurur: "Kim bir canın yaşamasına səbəb olarsa, sanki bütün insanların yaşamasına səbəb olmuşdur" (Əl Maidə: 5/32).

Həmçinin uşağın himayəyə götürülüb yaşadılmasıyla, digər insanların da günahdan qurtulub, əzabdan nicat tapmaqla ihyasına səbəb olunur. Çünki bu uşaq, hörmətli qılınmış insan cinsindəndir. Ac qalan kimsəyə yemək vermək vacib olduğu kimi, bunuda qorumaq vacibdir. Hətta ac kimsədən daha öncəliklidir. Bu mövzuda ruhi xəstə də uşaq hökmündədir.

Əgər atılmış uşağı başqa bir uşaq, dəli, fasiq, səfehliyi səbəbiylə məhdudiyyət qoyulmuş kimsə və ya bir müsəlmanı bir kafir götürsə əlindən alınar!

Çünki, uşaq və dəlinin əhliyyəti yoxdur. Fasiq və səfehliyi səbəbiylə məhdudiyyət qoyulmuş kimsə töhmət altındadır. Kafirin isə müsəlman üzərində vilayət haqqı yoxdur."

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əş Şirbini: Muğnil Muhtac: 3/597

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1415/1994

 

Həmçinin uca Allah buyurur:

 

وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ

 

"Allaha ibadət edin! Ona heç bir şeyi şərik qoşmayın! Valideynlərə, qohumlara, yetimlərə, miskinlərə, yaxın və uzaq qonşuya, yanınızdakı yoldaşınıza, yolçuya, əliniz altındakı kölələrə yaxşılıq edin!" (Ən Nisa: 4/36)

 

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ

 

"Səndən yetimləri soruşurlar! De: Onların lehinə olacaq islah daha xeyirlidir!  Əgər onlarla qaynaşsanız, sizin qardaşlarınızdır." (Əl Bəqərə: 2/220)

 

Uca Allah öz kitabının bir çox ayəsində yetim və miskinlərə diqqət göstərilməsini istəmişdir! Kitabı diqqətlə oxuyan kimsə məsələyə necə önəm verildiyini anlayar!

 

Həmçinin Buxarinin rəvayət etdiyi hədisdə Rəsulullah buyurur:

 

أَنا وكافِلُ اليَتِيمِ فِي الجَنَّةِ هاكَذَا ، وأشارَ بالسَّبَّايَةِ والوُسْطَى وفَرَّجَ بَيْنَهُما شَيْئاً

 

"Mən və yetimi öz öhdəsinə götürən kimsə Cənnətdə beləyik. Daha sonra (mərtəbə yaxınlığını ifadə üçün) orta və işarə barmaqlarını azacıq aralayaraq onları göstərdi."

 

Yenə Buxarinin rəvayət etdiyi digər bir hədisdə Rəsulullah buyurur:

 

السَّاعِى عَلَى الأرْمَلَةِ وَالْمِسْكِينِ كَالْمُجَاهِدِ فِى سَبِيلِ اللَّهِ ، أَوِ كالْقَائِمِ اللَّيْلَ ، الصَّائِمِ النَّهَارَ

 

"Dullar və miskinlər üçün çalışan kimsə, Allah yolundakı mücahid, yaxud gecə namaz qılıb, gündüz oruc tutan kimidir."

 

Bütün bu ayə və hədislər İslam toplumu önünə qəti tələblər qoyur: Yetimlərinizə, dullarınıza, ruhi xəstələrinizə, hər növdən olan sahibsizlərə sahib çıxın! Bütün bunların təşkilindən cəmiyyət sorumludur!

Azərbaycan müsəlmanları da bu fərzə müxatabdırlar. Hər bolgə əhlinin öz bölgəsindəki yetimlərlə, dullarla, sahibsizlərlə məşğul olması, bunun üçün o bölgədəki müsəlmanları təşkilatlandırması vacibdir. Əks halda bölgə xalqının tamamı günahkar olar.

[Muslih]

17. Uşr - Kənd Təsərrüfatı Məhsulları və Meyvələrin Zəkatı. Təfsilatında ixtilaf olmasıyla yanaşı əslinin fərz olduğu nöqtəsində elm əhlinin icma etdiyi bir məsələdir.

Ölkəmiz müsəlmanları arasında Zəkat mövzusunda yetərli bilginin olmaması səbəbiylə, kölgədə qalmış bir fərzdir.

Hənəfilərdən Alauddin Əl Kəsəni (v. 587 h/1191 m) "Bədəius Sanəi fi Tərtibiş Şərai" adlı əsərində bu mövzuda icma nəql edir:

 

فالدليل على فرضيته الكتاب والسنة والإجماع والمعقول , أما الكتاب فقوله تعالى : وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ 

 

"Uşrun fərziyyəti Kitab, Sünnət, İcma və ağla dayanır. Kitaba gəlincə dəlil uca Allahın bu ayəsidir: "Toplama günü onun haqqını verin!" (Əl Ənam: 6/141)..."

 

Qaynaq: Alauddin Əl Kəsəni: Bədəius Sanəi: 2/53

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1406/1986

 

Kənd təsərüfatıyla məşğul olan, meyvə bağları sahibi kimsələrə bu işin əhkamlarını öyrənmək və üzərlərindəki bu fərzi yerinə yetirmək vacibdir!

Mövzunun anlaşılır bir dillə kiçik risalə halında avama təqdim edilməsi isə elm tələbələrinin borcudur...