4 replies to this topic

[Xətib Təbrizi]

بسم الله الرحمن الرحيم
 

Müəllim olmaq, elm sahəsində insanları doğruya irşad etmək hər kəsin bacarmayacağı, məsuliyyətli  peşədir. İmam Qəzalinin təbiri ilə desək, yaxşı müəllim insana öz valideynlərindən də artıqdır. İmam Qəzali müəllimin vəzifələrini bəyan etmiş və onu yeddi bənd şəklində nizamlamışdır.

[Xətib Təbrizi]

Əbu Həmid Əl-Qazali (450-505 h/1058-1111 m) "İhyau Ulumid Din" adlı kitabında demişdir.

 

بيان وظائف المرشد المعلم:

اعلم أن للإنسان في علمه أربعة أحوال كحاله في اقتناء الأموال إذ لصاحب المال حال استفادة فيكون مكتسبا وحال ادخار لما اكتسبه فيكون به غنيا عن السؤال وحال إنفاق على نفسه فيكون منتفعا وحال بذل لغيره فيكون به سخيا متفضلا وهو أشرف أحواله فكذلك العلم يقتنى كما يقتنى المال فله حال طلب واكتساب وحال تحصيل يغني عن السؤال وحال استبصار وهو التفكر في المحصل والتمتع به وحال تبصير وهو أشرف الأحوال فمن علم وعمل وعلم فهو الذي يدعى عظيما في ملكوت السموات فإنه كالشمس تضيء لغيرها وهي مضيئة في نفسها وكالمسك الذي يطيب غيره وهو طيب والذي يعلم ولا يعمل به كالدفتر الذي يفيد غيره وهو خال عن العلم وكالمسن الذي يشحذ غيره ولا يقطع والإبرة التي تكسو غيرها وهي عارية وذبالة المصباح تضيء لغيرها وهي تحترق كما قيل:

ما هو إلا ذبالة وقدت                  تضيء للناس وهي تحترق

ومهما اشتغل بالتعليم فقد تقلد أمرا عظيما وخطرا جسيما فليحفظ آدابه ووظائفه.

Müəllimlik edən mürşidin vəzifələri:
 

Bil ki, insan mal əldə etməkdə dörd hala sahib olduğu kimi  elm əldə etməkdə də dörd hala sahibdir. Çünki mal sahibinin xeyr götürmək (kimi bir) halı vardır (ki, bunun ilə də o, nəticədə,) qazanmış olur. Qazandığını toplamaq (kimi bir) halı vardır (ki,) bunun ilə də o, dilənçilikdən ehtiyacsız olur. (Qazandığını) özünə sərf etmək (kimi bir) halı vardır ki, bunun ilə də o, (qazandığından) faydalanan olur. (Qazandığı malı) özündən qeyrisinə xərcləmək halı vardır ki, bunun ilə də o, səxavətli və fəzilət sahibi olur. O, (yəni malı özündən qeyrisinə  xərcləmək halı) onun ən şərəfli halıdır. Eynən elm də malın əldə edildiyi kimi əldə edilər. Çünki onun  da tələb, qazanmaq, onu sual etməkdən ehtiyacsız edən təhsil almaq və əldə edilmiş  (elm) barəsində düşünmək anlamında dərrakəli olmaq və ondan (əldə edilmiş elmdən) ləzzət almaq və (sonra da) hallarının ən şərəflisi olan  (insanları)  marifləndirmək  kimi bir halı vardır.
 

Kim bilərsə,  əməl edərsə və (bildiyini) öyrədərsə, o, səmaların mülkündə Əzim ismi ilə çağrılar. Çünki o, öz-özlüyündə işıq saçdığı halda, başqasına da şölə saçan günəş kimidir və özlüyündə ətirli olduğu halda, başqasını da (ətiri ilə) məmnun edən misk kimidir. Bilib əməl etməyən kəs (isə) özündən qeyrisinə fayda verən, özü isə elmdən xali olan dəftər kimidir. (Yaxud) özü kəsici olmayacağı halda, özündən qeyrisini itiləyən bülöv daşı kimidir. (Yaxud) özü lüt olduğu halda, özündən qeyrisini (tikdiyi paltarla) örtən iynə kimidir. (Yaxud bir şeirdə) söylənildiyi kimi özü yandığı halda, qeyrisinə şölə saçan lapmanın fitili kimidir.
(Şair demişdir:)
 

O, ancaq yanan bir fitildir .

Özü yanıb alışdığı halda, insanlara işıq saçar.
 

(Müəllim insanlara) təlim verməklə necə məşğul olursa olsun, o, artıq əzəmətli  bir işin və böyük bir riskin məsuliyyətini öz üzərinə götürmüşdür. (Buna görə də) qoy o, bunun ədəblərini və vəzifələrini əzbərində saxlasın.
 

Qaynaq:  Əbu Həmid Qəzali; İhya Ulum əd-din, səh-78

 

Darul-hadis. 2004.

 

[Xətib Təbrizi]

الوظيفة الأولى: الشفقة على المتعلمين وأن يجريهم مجرى بنيه قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : إنما أنا لكم مثل الوالد لولده بأن يقصد إنقاذهم من نار الآخرة وهو أهم من إنقاذ الوالدين ولدهما من نار الدنيا ولذلك صار حق المعلم أعظم من حق الوالدين فإن الوالد سبب الوجود الحاضر والحياة الفانية والمعلم سبب الحياة الباقية ولولا المعلم لانساق ما حصل من جهة الأب إلى الهلاك الدائم وإنما المعلم هو المفيد للحياة الأخروية الدائمة أعني معلم علوم الآخرة أو علوم الدنيا على قصد الآخرة لا على قصد الدنيا فأما التعليم على قصد الدنيا فهو هلاك وإهلاك نعوذ بالله منه وكما أن حق أبناء الرجل الواحد أن يتحابوا ويتعاونوا على المقاصد كلها فكذلك حق تلامذة الرجل الواحد التحاب والتوادد ولا يكون إلا كذلك إن كان مقصدهم الآخرة ولا يكون إلا التحاسد والتباغض إن كان مقصدهم الدنيا فإن العلماء وأبناء الآخرة مسافرون إلى الله تعالى وسالكون إليه الطريق من الدنيا وسنوها وشهورها منازل الطريق والترافق في الطريق بين المسافرين إلى الأمصار سبب التواد والتحاب فكيف السفر إلى الفردوس الأعلى والترافق في طريقه ولا ضيق في سعادة الآخرة فلذلك لا يكون بين أبناء الآخرة تنازع ولا سعة في سعادات الدنيا فلذلك لا ينفك عن ضيق التزاحم والعادلون إلى طلب الرياسة بالعلوم خارجون عن موجب قوله تعالى:  إنما المؤمنون إخوة   وداخلون في مقتضى قوله تعالى:  الأخلاء يومئذ بعضهم لبعض عدو إلا المتقين

Birinci vəzifə:
 

Tələbələrə şəfqət göstərmək və onları öz oğulları yerində görmək. Allah rəsulu onların Axirət odundan xilas edilmələrini nəzərdə tutmaq ilə - o (axirət odundan xials olunmaq) isə ata və ananın öz övladını dünya odundan xilas etməsindən daha mühimdir- (sahabələrə) “Mən sizin üçün ancaq atanın öz ovladına olduğu kimiyəm”, - demişdir. Buna görə də müəllimin haqqı ata-ananın haqqından daha böyükdür, çünki ata (övaldının) hazırki yaradılışının və (onun sürdüyü) fani həyatının səbəbidir.Müəllim isə (onun) əbədi həyatına səbəbdir. Əgər müəllim olmasa,  (övlad) atası yönündən ona hasil olan (şeylər) ilə daimi həlaka doğru sürüklənəcək . Müəllim daimi olan uxrəvi həyat üçün faydalıdır.

  Mən (bu sözüm ilə) Axirət elmlərini və ya dünya məqsədi ilə deyil, Axirət məqsədi ilə dünya elmlərini (öyrədən ) müəllimi nəzərdə tuturam. Dünya naminə elm öyrətməyə gəlincə, bu (müəllim üçün) həlakdır və (tələbəni isə) həlak etməkdir. Bundan Allaha sığınırıq. Necə ki, bir kəsin övladlarının bir-birlərini sevmələri və bütün məqsədlərdə bir-birlərinə yardım etmələri (bir-birlərinin üzərində) haqqıdır, eləcə də bir kəsin tələbələrinin bir-birlərini sevmələri və yaxşı dost münasibətində olmaları (bir-birlərinin üzərində) haqqıdır. Məqsədləri axirət olduğu halda, ancaq belə ola bilər. Məqsədləri dünya olduğu halda, (aralarındakı münasibət) yalnız bir-birilərinə həsəd, bir-birləri ilə düşmənçilik etmək olar.
 

   Həqiqətən, alimlər və Axirət yolçuları Allah Təaləyə tərəf səfərdədirlər və dünyadan bir yol tutub Ona tərəf gedirlər. Onun ayları və illəri(nin hesabı qəmərin mənzilələrinə görə yox,) yolun mənzilələri(nə görə)dir. Şəhərlərə səfər edənlər arasında   birlikdə səyahət etmək mehriban dost münasibəti və bir-birinə qarşı məhəbbət göstərmənin səbəbidir. Bəs Firdovsu’ l-Alaya  doğru səfər etmək və onun yolunda birlikdə səyahət etmək necə?!!!
 

Axirət xoşbəxtliyində heç bir darlıq yoxdur. Buna görə də Axirət yolçuları arasında çəkişmə olmaz. Dünya səadətində isə genişlik yoxdur. Buna görə də (dünya xoşbəxtliyinə gedən yolda o yolun yolçularının) bir-birinə təzyiq göstərmələrindən meydana çıxan darlıq davamlıdır. Elmləri (öyrənmək) ilə riyasət tələbinə sapanlar  Allah Təalənin “Mömünlər ancaq qardaşdırlar” sözünün lehinə olduğu (kimsələrin çevrəsin)dən kənara çıxırlar və Allah Təalənin “dostlar o gün bir-birlərinə qarşı düşmən olacaqlar, müttəqilərdən başqa”sözünün gərəkdirdiyi mənaya daxil olurlar.

Qaynaq:  Əbu Həmid Qəzali; İhya Ulum əd-din, səh-78-79

 

Darul-hadis. 2004.

[Xətib Təbrizi]

 

الوظيفة الثانية أن يقتدى بصاحب الشرع صلوات الله عليه وسلامه فلا يطلب على إفادة العلم أجراً ولا يقصد به جزاء ولا شكراً بل يعلم لوجه الله تعالى وطلباً للتقرب إليه ولا يرى لنفسه منة عليهم وإن كانت المنة لازمة عليهم بل يرى الفضل لهم إذ هذبوا قلوبهم لأن تتقرب إلى الله تعالى بزراعة العلوم فيها كالذي يعيرك الأرض لتزرع فيها لنفسك زراعة فمنفعتك بها تزيد على منفعة صاحب الأرض فكيف تقلده منه وثوابك في التعليم أكثر من ثواب المتعلم عند الله تعالى ولولا المتعلم ما نلت هذا الثواب فلا تطلب الأجر إلا من الله تعالى كما قال عز وجل {ويا قوم لا أسألكم عليه مالاً إن أجري إلا على الله} فإن المال وما في الدنيا خادم البدن والبدن مركب النفس ومطيتها والمخدوم هو العلم إذ به شرف النفس

فمن طلب بالعلم المال كان كمن مسح أسفل مداسه بوجهه لينظفه فجعل المخدوم خادماً والخادم مخدوماً وذلك هو الانتكاس على أم الرأس ومثله هو الذي يقوم في العرض الأكبر مع المجرمين ناكسي رءوسهم عند ربهم

وعلى الجملة فالفضل والمنة للمعلم فانظر كيف انتهى أمر الدين إلى قوم يزعمون أن مقصودهم التقرب إلى الله تعالى بما هم فيه من علم الفقه والكلام والتدريس فيهما وفي غيرهما فإنهم يبذلون المال والجاه ويتحملون أصناف الذل في خدمة السلاطين لاستطلاق الجرايات ولو تركوا ذلك لتركوا ولم يختلف إليهم ثم يتوقع المعلم من المتعلم أن يقوم له في كل نائبة وينصر وليه ويعادي عدوه وينتهض جهاراً له في حاجاته ومسخراً بين يديه في أوطاره فإن قصر في حقه ثار عليه وصار من أعدى أعدائه فأخسس بعالم يرضى لنفسه بهذه المنزلة ثم يفرح بها ثم لا يستحي من أن يقول غرضي من التدريس نشر العلم تقرباً إلى الله تعالى ونصرة لدينه فانظر إلى الأمارات حتى ترى ضروب الاغترارات

 

İkinci vəzifə:
 

(Müəllimin) ikinci vəzifə(si) şəriətin sahibini -səllallahu aleyhi və səlləmə- (elm öyrətdiyinə görə muzd almamaq xüsusunda) yamsılamaqdır, çünki o, (peyğəmbər) elm öyrətdiyinə görə muzd istəməz(di)  və ona (öyrətdiyi elmə) görə  nə qarşılıq, nə də ki, (özünə) təşəkkür edilməsi məqsədi güdərdi. Əksinə, elmi Allah Təaləyə xatir və Ona yaxınlaşmaq üçün öyrədərdi və onların (əshabın peyğəmbərə) minnətdarlıq borcu gərəkli olsa da belə, (amma) o, özü üçün onların (əshabının) üzərində (ona) minnətdarlıq (borcu olduğunu) hesab etməzdi. Əksinə, onlar (əshab) qəlblərində elmlərin becərilməsi ilə qəlblərinin Allaha yaxınlaşması üçün  qəlblərini  islah etdikləri zaman o, (səhabələrinə elm öyrətdiyinə görə özü üçün yox, ) onlar üçün (bu əməli) üstünlük hesab etmişdir.
 

   (Öyrətdiyin tələbənin misalı) əkib-becərmən üçün sənə torpaq sahəsini icarəyə verən və sənin mənfəətinin torpaq sahibinin mənfəətindən daha çox olan  kəs(in misalı) kimidir. (Belə olan halda,) sən necə ona  minnət qoya bilərsən ki, sənin (onu) öyrətməkdəki savabın Allah Təalənin yanında (elmi səndən) öyrənən kəsin savabından daha çoxdur?!!! (Amma bir şey də var ki, ) öyrənən olmasa, sən bu savabı əldə edə bilməzsən. (Buna görə də elm öyrətmək müqabilində ) muzdu Aziz və Cəlil olan Allahın buyurduğu kimi yalnız Allah Təalədən istə. 
 

   “Ey qövm, biz sizdən buna görə heç bir mal istəmirik. Bizim muzdumuz yalnız Allaha aiddir”. (Hud:29)
 

   Həqiqətən, mal və dünyada olanlar bədənə xidmət edir. Bədən isə nəfsin qayığı və miniyidir. (İnsanın vücudunda) xidmət edilən (şey) elmdir, çünki nəfs onun (elm) ilə şərəflənmişdir. Kim elm (öyrənmək) ilə (gələcəkdə) pul (qazanmağı) istəyərsə, (belə kəs) başmağını təmizləmək üçün onun altını üzünə sürtən kimsə kimidir, çünki o, xidmətçini xidmət edilənə, xidmət ediləni isə xidmətçiyə çevirmişdir. Bu, (isə öz növbəsində) təpəsi üstə çevrilmək(demək)dir. (Beləsinin) misalı məhşər meydanında günahkarlar ilə birlikdə başlarını aşağa dikərək dayanan kəsin misalıdır. Bir sözlə, üstünlük və minnətdarlıq (edilməyə layiqlik) müəllimindir.
 

   Bax gör, dinin yönətimi içərsində olduqları fiqh və kəlam elmi və o ikisinin və o ikisindən qeyri elmlərin tədrisi ilə məqsədlərinin Allaha yaxınlaşmaq olduğunu güman edən toplumun əlinə necə geçdi! Onlar maaşların tələsdirilməsi üçün mal və cah-cəlal sərf edirlər və sultanların xidmətində olan hər cür zillətə yüklənirlər. Əgər (bu alimlər) belə etməyi tərk etsələr, özləri tərk edilərlər və onlara baş çəkilməz.
 

   Sonra (pis müəllim) tələbəsindən hər bir dərdindən ötrü onun üçün ayağa qalxmasını,  dostuna yardım, düşməninə ədavət bəsləməsini, açıq-aşkaranə bütün hacətləri(nin həlli üçün) və arzuları(nın həyata keçməsi) üçün qarşısında səfərbər olaraq ayağa qalxmasını gözləyər. Əgər tələbə (bu xüsusda) onun haqqını tam ödəməzsə, müəllim tələbəsinə qarşı coşub özündən çıxar və tələbəsi üçün tələbəsinin düşmənlərinin ən qatısına çevrilər.
 

   (Tutduğu) bu məqama görə özündən razı olan, sonra da bu məqam ilə fərəhlənən, sonra da “mənim tədrisdən məqsədim Allah Təaləyə  yaxınlaşmaq üçün elmi yaymaq və onun dininə yardım etməkdir”,- deməyə həya etməyən  alim necə də alçaqdır!
 

Sən (şeytan tərəfindən insanlarda vaqe olan başqa) aldanışların növlərini görmək üçün (onların xarakterlərində olan digər) işarələrə nəzər sal.

 

 

Qaynaq:  Əbu Həmid Qəzali; İhya Ulum əd-din, səh-79

 

Darul-hadis. 2004.

Edited by Xətib Təbrizi, 06 July 2015 - 00:02.

[Xətib Təbrizi]

 

 

الوظيفة الثالثة أن لا يدع من نصح المتعلم شيئاً وذلك بأن يمنعه من التصدي لرتبة قبل استحقاقها والتشاغل بعلم خفي قبل الفراغ من الجلي ثم ينبهه على أن الغرض بطلب العلوم القرب إلى الله تعالى دون الرياسة والمباهاة والمنافسة ويقدم تقبيح ذلك في نفسه بأقصى ما يمكن فليس ما يصلحه العالم الفاجر بأكثر مما يفسده فإن علم من باطنه أنه لا يطلب العلم إلا للدنيا نظر إلى العلم الذي يطلبه فإن كان هو علم الخلاف في الفقه والجدل في الكلام والفتاوى في الخصومات والأحكام فيمنعه من ذلك فإن هذه العلوم ليست من علوم الآخرة ولا من العلوم التي قيل فيها تعلمنا العلم لغير الله فأبى العلم أن يكون إلا لله وإنما ذلك علم التفسير وعلم الحديث وما كان الأولون يشتغلون به من علم الآخرة ومعرفة أخلاق النفس وكيفية تهذيبها فإذا تعلمه الطالب وقصد به الدنيا فلا بأس أن يتركه فإنه يثمر له طمعاً في الوعظ والاستتباع ولكن قد يتنبه في أثناء الأمر أو آخره إذ فيه العلوم المخوفة من الله تعالى المحقرة للدنيا المعظمة للآخرة وذلك

يوشك أن يؤدي إلى الصواب في الآخرة حتى يتعظ بما يعظ به غيره

ويجري حب القبول والجاه مجرى الحب الذي ينثر حوالي الفخ ليقتنص به الطير وقد فعل الله ذلك بعباده إذ جعل الشهوة ليصل الخلق بها إلى بقاء النسل

وخلق أيضاً حب الجاه ليكون سبباً لإحياء العلوم وهذا متوقع في هذه العلوم فأما الخلافيات المحضة ومجادلات الكلام ومعرفة التفاريع الغريبة فلا يزيد التجرد لها مع الإعراض عن غيرها إلا قسوة القلب وغفلة عن الله تعالى وتمادياً في الضلال وطلباً للجاه إلا من تداركه الله تعالى برحمته أو مزج به غيره من العلوم الدينية

ولا برهان على هذا كالتجربة والمشاهدة فانظر واعتبر واستبصر لتشاهد تحقيق ذلك في العباد والبلاد والله المستعان

وقد رؤي سفيان الثوري رحمه الله حزيناً فقيل له ما لك فقال صرنا متجراً لأبناء الدنيا يلزمنا أحدهم حتى إذا تعلم جعل قاضياً أو عاملاً أو قهرماناً
 

  

Üçüncü vəzifə:
 

Şagirdə nəsihət etməkdən heç bir şeyi əsirgəməmək (müəllimin) üçüncü vəzifə(si)dir. Bu (nəsihətin üsulu) isə ləyaqəti çatma(sın)dan öncə (şagirdin) bir vəzifəni  öhdəsinə götürməsinə və  cəli (aydın) elmləri  bitirmədən məxfi elmləri öyrənməsinə mane olmaq ilə, sonra (isə) ona (yəni şagirdə) elmləri tələb etmək ilə məqsədin riyasət, özünü göstərmək və rəqabət aparmaq olmadan Allaha yaxınlaşmaq olduğunu xatırlatmaq  və maksimal mümkün həddə bunun çirkin hesab edilməsi(hissi)ni  onun için (nəfsin)də önə keçirmək ilədir, çünki (müəllim belə etməsə, onun əlindən çıxmış və elmi riyasət və özünü göstəriş xatirinə öyrəndiyinə görə gələcəkdə) facir (pozğun olacaq bu) alimin islah etdiyi şey korladığı (ifsad etdiyi) şeydən çox deyildir.

 

   Əgər (müəllim) onun (yəni şagirdinin) batini(aləm)indən anlasa ki, (şagrdi) elmi yalnız dünyaya görə tələb edir, ( bu zaman gərək müəllim) şagirdin tələbində olduğu elmə nəzər salsın və əgər (şagirdin öyrəndiyi elm) fiqhdəki xilaf elmidirsə və (yaxud) kəlamdakı dialektika elmidirsə, və (yaxud insanlar arasında baş vermiş) çəkişmələr xüsusundakı fətvalar vermək və (hüquq) normaları elmidirsə, (müəllim) buna mane olacaq, çünki bu elmlər nə Axirət elmlərindəndir, nə də ki, barəsində “ Elmi Allahdan başqası üçün öyrəndim, elm isə Allahdan başqası üçün olmaq istəmədi”,- deyilən elmlərdəndir.

 

   (Axirət elmlər) yalnız təfsir, hədis və əvəllki(mömün)lərin Axirət, Ethics (Spinoza) və mənəvi aləmin (nəfsin) islah edilməsi üsulunun öyrənilməsidir. Əgər  şagird onu (axirət elmini) öyrənərsə və onun ilə dünyaya can atarsa, (artıq müəllimin şagirdə bu işdə maneçilik törətmədən) onu tərk  etməsinin bir eybi yoxdur, çünki (axirət elmlərini öyrənməkdə davamlılıq dünya xatirinə olsa da belə,) bu (elmlər) onun vəəz vermə və insanların ona tabe olması istəyinə tamah yaradacaq, lakin, ola bilsin ki, iş əsnasında və ya işin sonunda onun (etdiyinin yanlış olduğunun) fərqinə varacaq. Çünki özündə (toplanmış) olan elmlər Alladan qorxunu, dünyanı isə kiçik görməyi ,Axirəti isə əzəmətləndirməyi aşılayan elmlərdir. Bu isə özündən qeyrisinə verdiyi öyüd ilə özü də  öyüd alarsa, onu Axirətdəki savaba gəritib çıxardar. (Elm öyrənmək iləinsanlar tərəfindən) qəbul görmək və cah-cəlal sevgisi (ummaq) quşlarl ovlamaq üçün tələnin ətrafına səpələnmiş toxum kimidir.

Allah bunun eynisini qullarında etmişdir. Çünki o, şəhvət vasitəsi ilə yaradılmışların nəsillərinin davamlılığına yetməsi üçün şəhvəti xəlq etmişdir. Həmçinin, dinin ayaqüstə tutulması(ihyası)na səbəb üçün (insanlarda) cəh-cəlala sevgi yaratmışdır.  Bu, bu elmlərdə də (baş verməsi) gözləniləndir. 

 

   Allahın rəhməti ilə (yardımına) yetişdiyi və  ya öyrəndiyi elmlərə başqa dini elmləri də qatan kəslər istisna, xalis ixtilaflı münaqişələrin, kəlami  mübahisələrin,  (elmin əslindən ayırı qəribə budaqlanmaların öyrənilməsinə gəlincə, (insanın ) başqa elmlərdən üz döndərib yalnız bu elmlərə özünü büsbütün həsr etməsi  onun qəlbinin amansızlaşmasını, Allaha olan qəflətini, zəlalətdə mütəmadiliyini, cah-cəlal arxasında düşməyini artıracaq.  Bunun (belə olduğunu sübut etmək üçün məndə) təcrübə, müşahidə etmək kimi bir dəstavüz yoxdur. İbrət al, bunun insanlarda və məmləkətlərdə həqiqət olmasını müşahidə etmək üçün yaxşı-yaxşı baxmağa çalış. Allah yardım istəniləndir.

 

   (Bir gün) Sufyan Sövrinin - rahiməhullah- hüznlü olduğu görülmüş və ona deyilmiş:

-  Sənə nə olub?”

O demiş:

-  Dünya arxasından gedənlərin kommersiya yerinə çevrildik. Onlardan biri (bir müddət) bizdən ayrılmaz oldu.  Elm öyrəndiyi zaman qaziyə, dövlət işçisinə və qəhramana çevrildi”.
 

 

Qaynaq:  Əbu Həmid Qəzali; İhya Ulum əd-din, səh-79-80

 

Darul-hadis. 2004.